گزارش اخیر بانک جهانی درباره اصلاح یارانه‌های سوخت به تحلیل روندها، تاثیرات و چالش‌های اصلاح یارانه‌های انرژی می‌پردازد. این گزارش با ارائه نمونه‌های جهانی، از جمله بررسی دقیق تجربه آنگولا، عوامل موفقیت یا شکست در اصلاحات را شناسایی کرده و راهکارهای عملی برای سیاست‌گذاران ارائه می‌دهد. این گزارش بر اهمیت تعادل میان کارایی اقتصادی و عدالت اجتماعی تاکید دارد و به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا برنامه‌های اصلاحی کارآمد و متعادل تدوین کنند.
۱. روندها و تاثیرات اقتصادی یارانه‌های جهانی سوخت
یارانه‌های سوخت طی دهه‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته‌اند. از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲، یارانه‌ها از ۵.۴ درصد به ۷.۱ درصد تولید ناخالص داخلی رسیدند. یارانه‌های غیرمستقیم ۸۲ درصد و یارانه‌های مستقیم ۱۸درصد از کل یارانه‌ها را تشکیل می‌دهند. این سیاست‌ها بیشتر به نفع ثروتمندان بوده، به گونه‌ای که سهم آن‌ها از یارانه‌ها شش برابر بیشتر از فقرا است. علاوه بر این، یارانه‌ها پیشرفت زیست‌محیطی را کند کرده‌اند؛ حذف آن‌ها می‌تواند انتشار کربن را ۲۱ درصد و آلودگی هوا را ۵۵ درصد کاهش دهد. همچنین، این یارانه‌ها ظرفیت دولت‌ها برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و خدمات عمومی را کاهش می‌دهند.
۲. تاثیرات اجتماعی و بخشی اصلاح یارانه‌ها
یارانه‌های سوخت برای بخش‌هایی مانند حمل‌ونقل حیاتی هستند. به عنوان مثال در آنگولا، حذف یارانه‌ها قیمت نهاده‌های صنعت ماهیگیری را تا ۲۳.۴ درصد و حمل‌ونقل را ۲۰ درصد افزایش داد. مصرف‌کنندگان فقیر که به ماهی به‌عنوان منبع اصلی پروتئین وابسته‌اند، به‌طور ویژه تحت تاثیر قرار می‌گیرند. بدون اقدامات جبرانی، اصلاحات ممکن است فقر و نابرابری را تشدید کرده و موجب مقاومت اجتماعی شوند.
۳. دلایل موفقیت و شکست در اصلاح یارانه‌ها
مطالعه ۲۸ مورد اصلاح یارانه نشان داد که ۱۲ مورد موفق، ۱۱ مورد نیمه‌موفق و بقیه ناموفق بوده‌اند. عوامل موفقیت شامل:
- برنامه‌های جبرانی: اصلاحات موفق با برنامه‌های انتقال نقدی همراه بودند که تاثیر افزایش قیمت‌ها را بر خانوارهای آسیب‌پذیر کاهش دادند.
- آگاهی‌بخشی عمومی: اطلاع‌رسانی موثر درباره مزایای اصلاحات به اعتمادسازی عمومی کمک کرد.
- اجرای تدریجی: اصلاحات مرحله‌ای که از بخش‌های با حساسیت کمتر آغاز شدند.
- ظرفیت نهادی: سیستم‌های قوی برای مدیریت و نظارت بر اجرای اصلاحات وجود داشتند.
دلایل شکست شامل:
- عدم اطلاع‌رسانی مناسب.
- ناکارآمدی یا فقدان برنامه‌های جبرانی.
- ضعف در ساختارهای اجرایی و اداری.
- مقاومت سیاسی و اجتماعی.
در نهایت آن که اصلاح یارانه‌های سوخت فرصتی برای کاهش فشار مالی دولت‌ها، بهبود پایداری زیست‌محیطی و ترویج رشد عادلانه فراهم می‌کند. با این حال، این اصلاحات باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که اهداف اقتصادی را با عدالت اجتماعی متعادل سازند. تجربه آنگولا نشان می‌دهد که اقدامات جبرانی، اطلاع‌رسانی شفاف و اجرای تدریجی برای موفقیت اصلاحات ضروری است. دولت‌ها با بهره‌گیری از تجربیات جهانی می‌توانند برنامه‌های موثری تدوین کنند که هم منافع اقتصادی بلندمدت و هم عدالت اجتماعی را تأمین کند.