استان گیلان، نگینی سبز در شمال ایران، به واسطه موقعیت جغرافیایی استثنایی خود، پتانسیل عظیمی برای توسعه صادرات غیرنفتی کشور دارد. قرار گرفتن در حاشیه دریای خزر، همسایگی با جمهوری آذربایجان، نزدیکی به بازار وسیع اوراسیا، مزایای کشاورزی و ساحلی چشمگیر، بهره‌مندی از بنادر مهم، منطقه آزاد تجاری و منطقه ویژه اقتصادی، و نیز برخورداری از نیروی انسانی توانمند و تحصیل‌کرده، همگی دست به دست هم داده‌اند تا گیلان به یک قطب کلیدی در عرصه تجارت خارجی ایران تبدیل شود. محصولات منحصربه‌فرد و باکیفیت استان از جمله برنج، چای، زیتون، گیاهان دارویی، بادام‌زمینی، فندق، سبزیجات، کیوی، آبزیان و صنایع‌دستی، نه تنها نشان‌دهنده تنوع و غنای تولیدات گیلان هستند، بلکه فرصت‌های صادراتی قابل‌توجهی را نیز پیش روی فعالان اقتصادی قرار می‌دهند. سابقه تاریخی گیلان به‌عنوان مرکز تجارت با فدراسیون روسیه و سایر کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا که قدمت آن به سده‌های گذشته باز می‌گردد، گواهی بر نقش ویژه این استان و بنادر آن به‌عنوان یک پل ارتباطی حیاتی بین ایران و قاره اروپا است. علاوه بر موقعیت جغرافیایی و ظرفیت‌های تولیدی، اشتراکات سیاسی، آشنایی با فرهنگ تجاری و سازوکارهای اداری کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، مزیت رقابتی دیگری برای گیلان محسوب می‌شود. این عوامل، زمینه را برای گسترش تعاملات تجاری (صادرات و واردات) با این کشورها هموارتر می‌سازند. موافقت‌نامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، با صفر شدن تعرفه گمرکی برای بیش از 87 درصد کالاها، فرصتی بی‌نظیر را برای شرکت‌های تولیدی و صادراتی کشور فراهم آورده است تا ضمن غلبه بر چالش‌های ناشی از این موافقت‌نامه، توان رقابتی خود را در بازار اوراسیا ارتقا بخشند. تعامل فعال با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ایران را در مسیر ایجاد زمینه‌های لازم برای تجارت ترجیحی و همگرایی اقتصادی با کشورهای عضو قرار داده و می‌تواند به‌عنوان موتوری محرک برای نفوذ تولیدات ملی در کشورهای شمال دریای خزر عمل کند.

با توجه به اهمیت اوراسیا به‌عنوان یک بازار هدف استراتژیک برای ایران، درک دقیق نیازهای این بازار در قالب کالاهای صادراتی و وارداتی، امری ضروری است. به همین منظور، گزارش تجارت خارجی استان گیلان با پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا در سال 1403، با استناد به آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران تدوین شده است. هدف اصلی این گزارش، ارائه تصویری جامع و دقیق از مبادلات تجاری گمرکات گیلان با این کشورها، شناسایی فرصت‌ها و چالش‌های موجود، و در نهایت، کمک به توسعه هدفمند مبادلات تجاری استان به‌عنوان دروازه صادرات غیرنفتی ایران به اوراسیاست. در این راستا می‌توان با تکیه بر پتانسیل‌های موجود و برنامه‌ریزی دقیق، نقش گیلان را به‌عنوان یک محور راهبردی در توسعه روابط تجاری ایران با کشورهای همسایه و منطقه اوراسیا، بیش از پیش تقویت نمود. این امر نه تنها به رونق اقتصادی استان کمک خواهد کرد، بلکه در سطح ملی نیز به افزایش درآمدهای ارزی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید منجر خواهد شد.

استان زنجان که حدود 80 درصد تجارت آن به سه کشور شریک تجاری عمده آن هست و از سال 1395 تا  1402 به صورت متوسط نزدیک به 67 درصد تجارت آن را صادرات یک محصول تشکیل می‌دهد که بیانگر عدم تقارن در تجارت استان هست. در شرایط فعلی عمده محصولات صادرات استان که مربوط به بخش معدن  شامل سرب و روی، مس، فولاد و ... است که با تهدیداتی مانند کاهش ذخایر معادن، کمبود انرژی، کمبود آب و سیاست‌های محدودکننده استان با هدف کاهش آلایندها مواجه است. پس با این شرایط لازم که نقشه راهی طراحی شود که در گام اول ضمن تنوع شرکای تجاری محصولات استان، محصولات صادراتی نیز در سبد مصرف‌کنندگان برون مرزی نیز متنوع شود.

برای شناسایی پتانسیل‌ها در بازارهای بین‌المللی برای صادرات محصولات مزیت دار استان؛ روند صادرات 25 محصولات عمده استان که طی دوره 1402-1395 بیش از 99 درصد از صادرات استان را تشکیل می‌دادند،  بررسی شد و متوسط سهم هر محصول طی دوره مذکور محاسبه گردید. سپس برای هر یک از محصولات پتانسیل‌های موجود در بازارهای بین‌المللی محاسبه شد. بنابر محاسبات صورت گرفته این تحقیق، 350 میلیون دلار امکان صادرات بیشتر در حوزه محصولات معدنی و ترانسفورماتورها وجود دارد. با در نظر گرفتن سایر محصولات و کشورهای بیشتر، به افزایش صادرات  تا 450 میلیون دلار امیدوار بود در ادامه این‌سوال مطرح شد  که چه عاملی باعث شده استان در پاسخ به تقاضاها موجود، نتوانسته به نحو مطلوب سهم خود از تجارت کشور و بازارهای هدف شرکای تجاری افزایش دهد. برای پاسخ به این سوال با ترسیم زنجیره تجارت با جمعی از تجار و بازرگانان فعال در سطح استان و ملی مصاحبه شده و همچنین از نتایج مطالعات داخلی نیز در این زمینه استفاده شده تا چالش‌های موجود در زنجیره صادرات استان را شناسایی گردد. برخی از صاحب‌نظران معتقد بودند که با وجود داشتن مزیت در چند کالا و وجود مشتری به آن، زیرساخت‌های مربوط به فرایند صادارت و واردات به خوبی فراهم نشده است و برخی معتقد بودند که مزیت‌های صادراتی استان به دلایل برخی مشکلات از جمله کیفیت و سلامت و عدم حمایت دولت قادر به رقابت با نمونه‌های خارجی نیستند. با توجه به مطرح شدن دیدگاه‌های مختلف و بارش افکار، نکته‌ و نظرات افراد خبره در قالب جداول با محوریت مقولات اصلی شناسایی شد متناسب با آن استراتژی و شاخص‌ها برای پایش سالانه جهت بهبود و ارتقا جایگاه تجارت استان تدوین گردید که شامل استراتژی مربوط به فرایند تولید (رفع حلقه‌های مفقوده زنجیره تولید با هدف تولید کالای با طراحی و کیفیت مناسب)، استراتژی مربوط به فرایند صادرات (صادرات کالا به بازار هدف در کمترین زمان، بطور مستمر و همسو با خواسته‌ها و سلایق مشتری در بازار هدف)، استراتژی مربوط به نهادهای دولتی (تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز برای صادرات کم‌هزینه و حمایت از صادرکنندگان (سخت افزاری و نرم افزاری)) و استراتژی مربوط به نهادهای صادراتی (بازارشناسی و معرفی محصولات به کشورهای هدف صادراتی با سنجش پتانسیل‌ها).