زنجان به دلیل داشتن شهرستان‌های مختلف که هر یک جغرافیای متفاوتی دارند دارای محصولات متنوع کشاورزی، معدنی و صنعتی می‌باشد.  همچنین این استان موقعیت سوق الجیشی داشته بطوریکه با 6 استان کشور همجوار است. لذا در زیمنه تولید وصادرات محصولات صنعتی و حمل و نقل انها دارای پتانسیل بالایی است.  این شرایط نیازمند تدوین سیاست های صنعتی مبتنی بر ملاحظات منطقه ای است.یکی از محورهای اطلاعاتی لازم برای برنامه ریزی منطقه ای آگاهی از توانمندی های تولیدی استان است. در این مطالعه هدف شناسایی فعالیت های اولویت دار منطقه است. لذا ضمن مرور ادبیات نظری تخصص گرایی منطقه ای و شاخص های مرتبط با ان، وضعیت استان به لحاظ تخصص در بخش های عمده اقتصادی  بر اساس شاخص های ارزش افزوده و سایر شاخص ها در سال های منتهی به 1399 مورد بررسی قرار گرفته است. لازم به توضیح است که اخرین داده های در دسترس قابل اعتماد جهت بررسی این موضوع سال 1399 بوده است.  در ادامه وضعیت استان به لحاظ تخصص در بخش های عمده با روش های مختلف مندرج در مبانی نظری مورد بررسی قرار گرفته است.  این بخش ها شامل فعالیت های صنعتی کارگاه های 10 کارکن به بالا به تفکیک کد 4 رقمی آیسیک انجام شده است. بر این اساس یافته های کلیدی این پژوهش به شرح ذیل است:

حدود تعداد 500 کارگاه بالای ده کار کن در استان زنجان وجود دارد که حدود 6/1 درصد از کل کارگاه های بالای ده کارکن کشور است0 که سهم ارزش افزوده انها نسبت به کل کشور 3/2 درصد می باشددر کل 37 فعالیت دو رقمی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

براساس شاخص های ارزیابی مختلف فعالیت های دارای مزیت نسبی و اولویت دار به شرح زیر است:توليد ساير كالاهاي كاغذي و مقوايي،توليد موتور برقي، دينام و ترانسفورماتور و دستگاه هاي توزيع و کنترل برق،بافندگي منسوجات،توليد فلزهاي پايه گرانبها وسايرفلزهاي غيرآهني،توليدکاغذ فانوسي و مقواي زنبوري و ساير وسايل بسته‌بندي كاغذي و مقوايي،توليد ظروف و محفظه‌هاي چوبي،آماده‌سازي و ريسندگي الياف نساجي،توليد ساير سيم ها و کابل هاي الکترونيکي و برقي،توليد ساير فراورده‌هاي غذايي،توليد سايرمحصولات فلزي ساخته شده طبقه‌بندي نشده درجاي ديگر،توليد فراورده هاي پلاستيکي- به جزکفش وتوليد موتور سيكلت

از نظر صادرات تولید صابون و شوینده ها، تولید فلزهای پایه گران بهاه و سایر فلزات غیرآهنی، تولید آهن، تولید موتور برق، دینام و ترانسفورماتور، تولید سایر سیم و کابل های الکترونیکی، دارای مزیت هستند.

 به لحاظ ارزش افزوده تولید فلزات پایه گرانبهاه و آهن، کاغذ مقوای، دینام و ترانسفورماتورها بالای 50 در صد ارزش افزوده صنایع را شامل می شوند. در سال 1399 ریسندگی و بافندگی منسوجات، کاغذ و مقوا، شوینده ها، آهن و فلزات پایه گران بها و ترانسفورماتورها و فرارده های پلاستیکی حدود 75 درصد ارزش افزوده صنایع را داشته اند. به لحاظ تغییرات ساختاری کارگاه های بالای ده کارکن فعالیت های تولید قالی و قالیچه، کش باف و قلاب بافی، کود شیمیایی، چینی و سرامیک، ریختگری آلات برنده، و ابزار دستی، مبلمان، ماشین الات کشاورزی در سال 1388 وجود داشته اند ولی در سال 1399 حذف شده اند.

نکته مهم در این پژوهش این است که این سند ملاحظات مرتبط با نیروی انسانی اعم از نیروی کار ماهر و متخصص و بهره وری آن را در نظر نگرفته و همچنین ملاحظات زیست محیطی مرتبط با فعالیت های تولیدی منظور نشده است.

استان زنجان که حدود 80 درصد تجارت آن به سه کشور شریک تجاری عمده آن هست و از سال 1395 تا  1402 به صورت متوسط نزدیک به 67 درصد تجارت آن را صادرات یک محصول تشکیل می‌دهد که بیانگر عدم تقارن در تجارت استان هست. در شرایط فعلی عمده محصولات صادرات استان که مربوط به بخش معدن  شامل سرب و روی، مس، فولاد و ... است که با تهدیداتی مانند کاهش ذخایر معادن، کمبود انرژی، کمبود آب و سیاست‌های محدودکننده استان با هدف کاهش آلایندها مواجه است. پس با این شرایط لازم که نقشه راهی طراحی شود که در گام اول ضمن تنوع شرکای تجاری محصولات استان، محصولات صادراتی نیز در سبد مصرف‌کنندگان برون مرزی نیز متنوع شود.

برای شناسایی پتانسیل‌ها در بازارهای بین‌المللی برای صادرات محصولات مزیت دار استان؛ روند صادرات 25 محصولات عمده استان که طی دوره 1402-1395 بیش از 99 درصد از صادرات استان را تشکیل می‌دادند،  بررسی شد و متوسط سهم هر محصول طی دوره مذکور محاسبه گردید. سپس برای هر یک از محصولات پتانسیل‌های موجود در بازارهای بین‌المللی محاسبه شد. بنابر محاسبات صورت گرفته این تحقیق، 350 میلیون دلار امکان صادرات بیشتر در حوزه محصولات معدنی و ترانسفورماتورها وجود دارد. با در نظر گرفتن سایر محصولات و کشورهای بیشتر، به افزایش صادرات  تا 450 میلیون دلار امیدوار بود در ادامه این‌سوال مطرح شد  که چه عاملی باعث شده استان در پاسخ به تقاضاها موجود، نتوانسته به نحو مطلوب سهم خود از تجارت کشور و بازارهای هدف شرکای تجاری افزایش دهد. برای پاسخ به این سوال با ترسیم زنجیره تجارت با جمعی از تجار و بازرگانان فعال در سطح استان و ملی مصاحبه شده و همچنین از نتایج مطالعات داخلی نیز در این زمینه استفاده شده تا چالش‌های موجود در زنجیره صادرات استان را شناسایی گردد. برخی از صاحب‌نظران معتقد بودند که با وجود داشتن مزیت در چند کالا و وجود مشتری به آن، زیرساخت‌های مربوط به فرایند صادارت و واردات به خوبی فراهم نشده است و برخی معتقد بودند که مزیت‌های صادراتی استان به دلایل برخی مشکلات از جمله کیفیت و سلامت و عدم حمایت دولت قادر به رقابت با نمونه‌های خارجی نیستند. با توجه به مطرح شدن دیدگاه‌های مختلف و بارش افکار، نکته‌ و نظرات افراد خبره در قالب جداول با محوریت مقولات اصلی شناسایی شد متناسب با آن استراتژی و شاخص‌ها برای پایش سالانه جهت بهبود و ارتقا جایگاه تجارت استان تدوین گردید که شامل استراتژی مربوط به فرایند تولید (رفع حلقه‌های مفقوده زنجیره تولید با هدف تولید کالای با طراحی و کیفیت مناسب)، استراتژی مربوط به فرایند صادرات (صادرات کالا به بازار هدف در کمترین زمان، بطور مستمر و همسو با خواسته‌ها و سلایق مشتری در بازار هدف)، استراتژی مربوط به نهادهای دولتی (تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز برای صادرات کم‌هزینه و حمایت از صادرکنندگان (سخت افزاری و نرم افزاری)) و استراتژی مربوط به نهادهای صادراتی (بازارشناسی و معرفی محصولات به کشورهای هدف صادراتی با سنجش پتانسیل‌ها).

استان زنجان با اقلیم کوهستانی و خاک حاصلخیز، مکانی ایده‌آل برای تولید محصولات کشاورزی متنوع، به‌ویژه فندق به شمار می‌رود. هرچند که ترکیه و ایتالیا پیشگامان جهانی در تولید و صادرات فندق هستند، اما ظرفیت‌های بالقوه زنجان در این حوزه نباید نادیده گرفته شود. بهره‌برداری هوشمندانه از این ظرفیت‌ها می‌تواند نام این استان را در حوزه تجارت جهانی فندق بر سر زبان‌ها بیندازد.

در حال حاضر، تولید فندق در زنجان بیشتر به مصرف داخلی اختصاص دارد. با این حال، بهبود و توسعه تکنیک‌های کشاورزی و افزایش کیفیت محصول می‌تواند به تدریج این منطقه را به یکی از قطب‌های تولید فندق در سطح ملی و بین‌المللی تبدیل کند. بازارهای جهانی فندق به دلیل کاربردهای گسترده آن در صنایع غذایی، آرایشی و بهداشتی همواره در حال گسترش هستند که فرصت مناسبی برای ورود تولیدکنندگان ایرانی می‌باشد.

چکیده:

تجارت گوجه‌فرنگی در ایران یکی از ابعاد مهم اقتصادی و کشاورزی کشور به حساب می‌آید که به تأمین نیاز غذایی و ایجاد اشتغال کمک می‌کند. استان زنجان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و شرایط اقلیمی مناسب، یکی از مراکز تولید مهم گوجه‌فرنگی در ایران محسوب می‌شود. گوجه‌فرنگی زنجان به کیفیت بالا و طعم مطلوب مشهور است و این امر آن را به یکی از انتخاب‌های کلیدی برای مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی تبدیل کرده است.

این مطالعه به بررسی وضعیت کنونی تولید، صادرات گوجه‌فرنگی در ایران و به‌ویژه در استان زنجان در سال 1402 می‌پردازد . همچنین نگاهی به تجارت این محصول در سطح بین المللی را داشته است .نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که اگرچه ایران و استان زنجان دارای پتانسیل بالایی برای صادرات گوجه‌فرنگی است، چالش‌هایی از جمله نوسانات قیمت، کمبود زیرساخت‌های مناسب و نیاز به افزایش کیفیت محصول وجود دارد.

همچنین پیشنهاداتی در زمینه بهبود زنجیره تأمین، ارتقاء فناوری‌های کشاورزی و توسعه بازارهای هدف برای گوجه‌فرنگی ارائه شده است.

در این گزارش به بررسی تجارت جهانی پیاز پرداخته شده است . مطابق گزارش فائو کشور های هند ،چین و مصر بیشترین تولید پیاز در سال 2022 را به خود اختصاص داده اند . همچنین ایران با توجه به شرایط مناسب کشت پیاز رتبه جهانی 9 در تولید این محصول با 1,900,000 تن در این سال را به خود اختصاص داده است .با توجه به میزان مصرف پیاز در جهان از بزرگترین صادر کنندکان این محصول به ترتیب می توان به چین ،هلند و اسپانیا اشاره نمود . همچنین کشورهای امریکا ،اندونزی و ویتنام به ترتیب رتبه های اول تا سوم واردکننده پیاز در سال 2022 شناخته شده اند. همچنین در این گزارش به بررسی برخی چالش ها و موانع صادرکنندگان پیاز در ایران مانند تورم و نوسانات قیمتی،کیفیت و استاندارد ها ، مشکلات لجستیکی و حمل و نقل ،تحریم ها و مقررات تجاری ،مشکلات مربوط به پرداخت و ارز اشاره شده است و در خصوص افزایش سهم بازار صادراتی ایران راهکارهایی از جمله بهبود کیفیت و تطبیق محصولات با استاندارد های جهانی،افزایش تنوع محصولات فتوسعه زیر ساخت های لجستیکی و بهبود حمل و نقل ،ترویج برند ملی و بازاریابی موثر ،تشویق به استفاده از تکنولوژی روز جهت افزایش عملکرد و بهبود کیفیت و... عنوان شده است .

استان زنجان به عنوان یکی از قطب‌های تولید زیتون و فرآورده‌های زیتونی در ایران شناخته می‌شود. با برخورداری از شرایط اقلیمی مناسب و زمین‌های حاصلخیز، این استان به کشت و تولید زیتون و محصولات مرتبط با آن رونق بخشیده و به عنوان یکی از مناطق پیشرو در این حوزه شناخته می‌شود. زیتون به عنوان یک محصول سنتی و استراتژیک نه‌تنها به دلیل ارزش غذایی، بلکه به خاطر خواص درمانی و کاربردهای صنعتی‌اش، همواره مورد توجه قرار داشته است.

تجارت زیتون و فرآورده‌های آن به دلیل افزایش تقاضا در بازارهای داخلی و بین‌المللی، به یک حوزه درآمدزا تبدیل شده است. استان زنجان  با تولید انواع زیتون‌ها از جمله زیتون‌های خوراکی، زیتون‌های کنسروی و روغن زیتون با کیفیت، قابلیت‌های زیادی در این زمینه دارد. بنابراین، بررسی وضعیت تجارت زیتون و فرآورده‌های آن در استان زنجان می‌تواند به درک بهتری از چالش‌ها، فرصت‌ها و روندهای این صنعت کمک کند.

در این راستا، بررسی عوامل مؤثر بر تولید، صادرات، بازار داخلی و فرآوری محصولات زیتون، همچنین شناسایی مشکلات موجود ، از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف این تحقیق، شناخت و تحلیل ابعاد مختلف تجارت زیتون و فرآورده‌های آن در استان زنجان به منظور ارائه راهکارهایی برای بهبود و توسعه این صنعت است.

عسل یکی از محصولاتی است که در سراسر جهان طرفداران زیادی دارد. عسل از دیرباز کاربردهای خوراکی و درمانی بسیاری داشته است و بهواسطه خواص زیادی که دارد هر روز کاربردهای بیشتری در آشپزی و شیرینیپزی، داروسازی، محصولات آرایشی بهداشتی و دیگر مصارف پیدا میکند. ایران بهواسطه گستردگی و تنوع اقلیم عسل با کیفیت تولید کرده و رتبه سوم در تولید عسل جهان را داشته است .در این گزارش علاوه بر، بررسی تجارت عسل ایران و جهان به بررسی مشکلات موجود در تولید عسل استان زنجان نیز پرداخته است .

سیب زمینی مهمترین محصول زراعی کشور است که تولید آن در اراضی با کشت آبی حدود 146هزار هکتار و در اراضی با کشت دیم حدود 478هکتار که مجموعه آن 146 / 5هزار هکتار میباشد. میزان تولید سیب زمینی در کشور حدود 5میلیون تن برآورد شده که استان همدان با داشتن 971هزارتن از تولید سیب زمینی کشور مقام اول در تولید این محصول را به خود اختصاص داده و استان های اردبیل با 730هزار تن، اصفهان با 458هزار تن ،آذربایجان شرقى با 314هزار تن، لرستان با 281هزار تن و کردستان با 278هزار تن تولید سیب زمینی کشور به ترتیب رتبه های دوم تا ششم را کسب کرد ه اند . شش استان مزبور جمعاً 60 / 4درصد از تولید سیب زمینی کشور را به خود اختصاص داده اند . استان البرز با تولید 1200تن کمترین تولیدکننده سیب زمینی کشور می باشد

سیر یکی از محصولات کشاورزی  پر مصرف در جهان می باشد که علاوه بر مصرف خوراکی در صنایع مختلفی دیگر،نیزاستفاده می شود. به همین دلیل سالانه حجم زیادی از محصول سیر در جهان مبادله می شود.چین،اسپانیا و آرژانتین عمده صادر کنندگان محصول سیر در جهان می باشند. از نظر اقلیمی ایران مستعد کاشت و تولید این محصول می باشد ومیتوان جزو 25کشور تولید کننده این محصول در جهان نام برد. شهرستان طارم استان زنجان از مناطق مستعد کشت سیر در ایران میباشد،به طوری که یکی از اصلی ترین محصولات کشاورزی بعد از زیتون در این منطقه به شمار می آید . استان زنجان رتبه سوم در تولید و سطح زیر کشت این محصول، در کشور را  دارد.ازعمده ترین رقم کشت در این منطقه، میتوان آذر شهر(صورتی) را نام برد. که زمان برداشت این محصول در شهرستان طارم از اواسط اردیبهشت ماه تا خرداد ماه میباشد. با توجه به آمارهای موجود سطح زیر کشت این محصول در حال افزایش بوده ،که به دلیل کم آبی و بارش کم باران در سال جاری ،سطح و مقدار تولید کاهش یافته است. از جمله مشکلات این محصول میتوان به کمبود صنایع تبدیلی در استان اشاره کرد .