از آنجایی که شرکت‌های غیرمالی به سمت رویکرد مبتنی بر انعطاف‌پذیری حرکت میکنند، تجربه آنها در پذیرش ریسک می‌تواند الگویی برای سایر موسسات مالی جهت حرکت به سمت انعطاف پذیری و انجام ریسک غیر مالی باشد.

با گذشت زمان، شرکت‌ها رویکردهایی را برای کاربرد ریسک‌های غیرمالی توسعه داده‌اند و از آنجا که ریسک غیرمالی در عملیات شرکت ها نهفته است، مقایسه بین صنعتی می تواند فرصت های امیدوارکننده ای را در زمینه های کلیدی جهت شرکتها برجسته نماید.

با این حال، همانطور که محیط کسب و کار قرن بیست و یکم، بی ثبات تر و پرریسک تر شده است، شناسایی رویکردهای استاندارد مدیریت ریسک و همچنین رویکردهای نوین فراتر از مدیریت ریسک توسط مدیران شرکتها اهمیت یافته است.

به‌منظور آشنایی هرچه بیشتر علاقمندان با مفاهیم اقتصادی و به‌کارگیری صحیح این موارد در تحلیل‌های اقتصادی، ایده ‏تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان” اقتصاد به زبان ساده“ در معاونت اقتصادی اتاق ایران طرح گردیده و توسط مرکز تحقیقات ‏و بررسی‌های اقتصادی معاونت مذکور به اجرا درآمده است. در شماره بیست و هفتم به موضوع "مالیات بر ارزش افزوده" پرداخته شده است.

مفهوم مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده، مالیاتی است که با نرخی ثابت (غیرتصاعدی) بر ارزش افزوده تولید شده در هر مرحله از زنجیره تولید– توزیع کالا و خدمات وضع می­شود اما در نهایت مصرف‌کننده تنها پرداخت‌کننده واقعی آن است؛ چرا که مالیات­ بر ارزش افزوده­ پرداخت شده برای خرید کالاها و خدمات واسطه‌ای بنگاه­ها (نهاده­های تولید)، به­عنوان اعتبار مالیاتی در حساب اعتباری مؤدی (تولیدکننده) منظور می­شود و از مرجع مالیات قابل پرداخت به سازمان امور مالیاتی در هر دوره کسر می­گردد.

منظور از ارزش افزوده، افزایش در ارزش پولی یک کالا بر اثر انجام کار یا خدمتی بر روی آن است که سبب تغییر کاربرد، بهبود کیفیت، یا تسهیل مصرف آن شود. بنابراین ارزش افزوده ایجاد شده توسط هر بنگاه ( یا در هر مرحله از تولید) عبارت از تفاوت بین ارزش فروش کالاها یا خدمات و هزینه‌های تهیه و خرید کالاها و خدمات واسطه‌ای است.

مزایا و معایب مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده دارای مزایایی همچون ایجاد منبع درآمدی جدید و باثبات، انعطاف‌پذیری، کاهش فرار مالیاتی، افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری و تولید، تشویق صادرات غیرنفتی و بهبود تراز تجاری می­باشد. البته این نظام مالیاتی ممکن است معایبی از جمله هزینه‌های بالای اجرا و پیچیدگی‌های آن، اثر تنازلی که موجب از بین رفتن عدالت مالیاتی می­شود و افزایش سطح قیمتها را نیز به همراه داشته باشد.

مالیات بر ارزش افزوده در ایران

قانون مالیات بر ارزش افزوده در کشور ما پس از طی یک دوره پر فراز و نشیب در سال 1387 به تصویب رسید و از نیمه دوم همان سال به‌صورت آزمایشی به اجرا درآمد. سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان با تصویب این قانون، به‌دنبال گسترش پایه‌های مالیاتی، انتقال بار مالیاتی از تولید و سرمایه‌گذاری به­سمت مصرف، اجتناب از اخذ مالیات مضاعف از کالاها و خدمات و توسعه اطلاعات مالیاتی از طریق شفاف‌سازی فعالیت‌های مشمول مالیات بر ارزش افزوده بودند.

اجرای آزمایشی مالیات بر ارزش افزوده طی نزدیک به یک دهه اخیر، این پایه مالیاتی را به یکی از اقلام عمده درآمدهای مالیاتی و بودجه عمومی دولت تبدیل نموده است.

همان‌طور که در نمودار شماره  (1) دیده می‌شود طی دوره زمانی 95-1388 سهم درآمدهای حاصل از مالیات بر ارزش افزوده از کل درآمدهای مالیاتی ( جز در سال 1395)  پیوسته در حال افزایش بوده است.

نمودار (1) درآمدهاي مالياتي دولت (به استثناي درآمدهاي اختصاصی) ( درصد)

منبع. بانک مرکزی، گزیده‌های آماری سال‌های 95-1388، محاسبات تحقیق

همچنین، آمارهای مربوط به وضعیت بودجه عمومی دولت نشان می‌دهند مالیات بر ارزش افزوده، توانسته است وابستگی منابع درآمدی دولت به نفت را تا حدودی کاهش دهد و به یکی از منابع مهم درآمدی برای تامین بودجه عمومی دولت تبدیل گردد. همان‌طور که در نمودار شماره (2) ملاحظه می‌شود همزمان با افزایش درآمدهای مالیات بر ارزش افزوده، سهم این پایه مالیاتی از منابع عمومی دولت افزایش یافته و در مقابل، سهم درآمدهای نفتی کاهش پیدا کرده است.

نمودار(2) عملکرد درآمدي قانون ماليات بر ارزش‌افزوده طي دوره اجراي آزمايشي آن (درصد)

منبع . بانک مرکزی، گزیده‌های آماری سال‌های 95-1388، محاسبات تحقیق

همان­طور که مشخص است اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده می­تواند نتایج سودمندی برای اقتصاد کشور به دنبال داشته باشد. با این حال و با توجه به نحوه اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای موفق، انتظار می­رفت برای پیاده­سازی موفق این سیاست در کشور، قبل از تصویب این قانون و اجرای آزمایشی آن، اقدامات مناسبی در راستای فراهم نمودن بسترها و ملزومات اساسی، آشنایی مردم با مفهوم مالیات بر ارزش افزوده و تلاش برای جلب همراهی آنها، شناسایی موانع بر سر راه پذیرش این مالیات از سوی مؤدیان مالیاتی صورت پذیرد و تمهیدات ویژه­ای برای رفع موانع مذکور و مشکلات احتمالی بر سر راه برقراری این نظام مالیاتی جدید در کشور اندیشیده شود.

ضرورت اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشور

از آنجایی که دولت­ها در ایران در زمینه چابک­سازی و کاهش حجم تصدی­گری­های خود توفیق  نداشته­اند، لذا در صورت عدم اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشور، ممکن است برای تامین هزینه‌های جاری خود بیشتر به روش­ها یا راه­حل­های مخربی از قبیل: 1. افزایش مالیات بر درآمد (که قطعا به‌شدت بر انگیزه‌های سرمایه‌گذاری و تولید، اثر منفی خواهد داشت)؛ 2.کاهش مخارج مربوط به آموزش، بهداشت و سلامت (که با کاهش رفاه خانوارها همراه است)؛ 3. افزایش واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی و دست‌اندازی به منابع مالی نظام بانکی (که علاوه بر ایجاد تورم، منجر به محدودیت دسترسی بخش خصوصی به منابع بانکی خواهد شد و در نتیجه تولید را به خطر خواهد انداخت)؛ روی آورند. از همین رو ضروریست مالیات بر ارزش افزوده در کشور هم به سبب برخورداری از مزایای فراوان و هم به­منظور جلوگیری از ظهور آثار مخرب روش‌های فوق­الذکر، اجرا شود.

نظام مالیات بر ارزش افزوده می­تواند با تکیه بر مزایای خود از جمله گسترش پایه مالیاتی و کاهش وابستگی دولت به درآمدهای نفتی، پاسخگوی دغدغه‌هایی نظیر بحران مالی دولت و کسری بودجه باشد. از این رو ضرورت دارد با بهره­گیری از تجارب سودمند سایر کشورها و با توجه به نقدهای وارد شده و راهکارهای پیشنهادی از سوی بخش­های مختلف اقتصادی به­ویژه بخش خصوصی، رفع نواقص قانون فعلی مالیات بر ارزش افزوده و چالش‌های موجود بر سر راه دائمی شدن آن در دستور کار قرار گیرد.