مرکز پژوهش­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند.

در هشتاد و نهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­ ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

گسترده شدن روزافزون دامنه منازعات تجاری چین، نگرانی­هایی را در مورد آینده تجارت جهانی ایجاد نموده است. پیشرفت بدون توقف خودروسازان چینی و پیشی گرفتن فروش جهانی این صنعت از رقبای آمریکایی، اعلام آغاز تحقیقات ضد دامپینگ از اتحادیه اروپا، ایالات متحده، ژاپن و تایوان توسط چین، افزایش تعرفه­ خودروهای برقی چینی توسط اتحادیه اروپا و محدودتر شدن دسترسی تجار چینی به بازارهای روسیه به واسطه تشدید تحریم­های غرب و مشکل در پرداخت، از جمله تحولاتی است که آتش جنگ تجاری میان غول های اقتصادی دنیا را شعله­ ور ساخته است.

اگرچه در سطح منطقه، اقبال سرمایه ­های کلان عربی به صنایع چین، تا حد زیادی عواقب ناشی از تنش­های میان غرب با چین را برای این کشور جبران نموده است. علاوه بر این، انعقاد 19 توافقنامه میان امارات متحده و چین، نشان­ دهنده مسیری امیدوار کننده برای این کشور در راستای افزایش همکاری­های اقتصادی با شورای همکاری خلیج فارس است. اقبال چین به این کشورها به واسطه پیشرفت­های تدریجی اما مداوم این منطقه است. توفیق عربستان در کسب رتبه سوم خلیج فارس در شاخص جهانی گذار انرژی، موفقیت قطر ایرلاین در کسب عنوان بهترین هواپیمایی جهان برای هشتمین سال متوالی، تمدید برنامه اقدام مشترک ترکیه با شورای همکاری خلیج فارس و اقدام جاه­طلبانه امارات در سرمایه­ گذاری در صنعت لجستیک آفریقا، نشان دهنده تعهد این کشورها به تقویت اقتصاد منطقه و همکاری­های بین­ المللی است.

بانک جهانی و آنکتاد نیز در پژوهش­های تازه انتشار یافته خود، علاوه بر ارائه تحلیلی جامع از وضعیت فعلی و آتی اقتصاد جهانی و ارائه بینش‌هایی در مورد اقتصادهای پیشرفته و بازارهای نوظهور، از جمله منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، تحلیل­هایی را درمورد سرمایه­ گذاری جهانی و تاثیر آن بر زیرساخت­ها و انرژی­های تجدیدپذیر مطرح می­ کنند.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هشتاد و هشتمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات        بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

بعد از مقابله تعرفه­ ای چین با سیاست­های ایالات متحده، حلقه انگشتان آمریکا بر گلوی اقتصاد چین تنگ­تر شده و کار به جایی رسیده که ایالات متحده مصرانه در پی جلب همکاری متحدان غربی خود در مسیر فشار بر چین برآمده است. اتحادیه اروپا با تایید ضمنی رویکرد ایالات متحده، درحال بررسی تخلفات تجاری چین به منظور طراحی برنامه جامعی برای مقابله با نفوذ جهانی این کشور است. آنچه مسلم است، تلاش‌های مستمر غرب برای دمیدن بر آتش این جنگ تجاری تمام عیار و نیز افزایش فشار اقتصادی این کشورها بر روسیه به دلیل تهاجم این کشور به اوکراین، ریسک مواجهه جهان را با سرریزهای منفی ناشی از این اقدامات، از جمله اخلال در تجارت جهانی و تورم، افزایش می­دهد.

کشورهای منطقه نیز از این تنش­ها در امان نبوده و ترکش­ تهدیدهای غرب در مورد صادرات یا صادرات مجدد محصولات تحت تحریم از طریق امارات به روسیه، به مقامات این کشور نیز اصابت نموده است. اگرچه روسیه همچنان در تلاش برای افزایش تجارت با کشورهای منطقه است و به تازگی آمادگی خود را برای سرمایه­ گذاری در بخش نفت و گاز افغانستان اعلام نموده است. با دعوت ترکیه از شورای همکاری خلیج فارس برای افزایش همکاری­های اقتصادی، برگزاری همایش چشم ­انداز 2030 عربستان و ژاپن و خرید بخشی از سهام بخش نفت و گاز پاکستان توسط آرامکوی عربستان، به نظر می­رسد کشورهای منطقه در پی افزایش تعاملات تجاری و کاهش آثار ناشی از تنش­های بین ­المللی هستند. قزاقستان با توسعه مسیر ترانزیت بین‌المللی خزر و عمان با افزایش ظرفیت حمل و نقل هوایی، هرکدام به نوعی به رونق اقتصادی و تجارت بین کشورهای منطقه کمک خواهند نمود.

در بخش گزارش­های تازه، آنکتاد با گزارش اخیر خود در مورد فقر، بینش جدیدی را در مورد استراتژی­های کارآمد مبارزه با فقر ارائه نموده که لزوم هماهنگی بیشتر بین رویکردهای جهانی را بیش از پیش یادآوری می­کند. پیشرفت ژاپن در حوزه دیجیتال و مسیر طی شده توسط این کشور نیز دستمایه نگارش گزارشی توسط بانک جهانی شده که می­تواند راهنمای جامعی برای اقتصادهای در حال توسعه باشد. گزارش دیگری که در مورد توانمندسازی شرکت‌های خدمات برق توسط بانک جهانی منتشر شده، تصویر جامعی از چالش­های پیش روی این شرکت­ها در مسیر گذار انرژی ارائه می­دهد که مرور آن می­تواند در تدوین برنامه ­های توسعه این بخش هدایت­گر باشد. نهایتا، گزارش بانک جهانی در زمینه بررسی اقتصادی سوریه که تصویری غمبار از بحران‌های جاری و چگونگی فروپاشی رفاه خانوارها در این کشور ارائه می­دهد، مهر تاییدی است بر نیاز فوری به کمک‌های بشردوستانه جامع و راهکار‌های اقتصادی پایدار.

    مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و نهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، تصویب حدود 369 میلیارد دلار اعتبار با هدف گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های پاک توسط آمریکا تبدیل به دغدغه­ ای برای اروپا و ژاپن در زمینه شکل­ گیری جنگ بر سر یارانه­ ها و ایجاد اختلال در صنایع سایر کشورها شده است. در ادامه انتقادات به عملکرد بایدن، مقامات این کشورها واشنگتن را به تبعیض علیه شرکت‌های اروپایی و ژاپنی و زیر پا گذاشتن قوانین تجارت جهانی تحت نظارت سازمان تجارت جهانی متهم کرده‌اند. ترامپ که به نظر می­رسد شانس بالایی برای انتخابات 2024 این کشور داشته باشد، وعده داده که در صورت برد، ضمن تغییر رویکرد در سیاست­های کلان این کشور، دست چین را از بازار آمریکا کوتاه کرده و با افزایش تعرفه ­های مربوط به این کشور، بودجه ساخت آمریکا را تامین نماید. در این سو ترکیه علی­رغم وجود تحریم ­های متعدد، تجارت خود با روسیه را در سال 2022، به میزان تقریبا دو برابر سال قبل از آن افزایش داده که عمده این افزایش، مربوط به واردات نفت ارزان از روسیه است. همچنین این کشور مذاکرات خود با مکزیک را به منظور پیشبرد توافقنامه تجارت آزاد از سرگرفت تا ادامه­ای برای توافق سطح بالای صورت گرفته بین دو کشور در سال 2013 و تضمین­ کننده گسترش روابط تجاری دو طرف باشد.

در بخش تحولات منطقه، باز هم ترکیه با سفر به کشور دشمن خود، امارات متحده عربی، و تلاش برای برگرداندن روابط به سطح عادی و ایجاد صلح خبرساز بود. ترکیه علاوه بر این، با لغو تعرفه‌های گمرکی موجود بر روی محصولات کشاورزی ازبکستان، زمینه را برای توسعه همکاری‌های صنعتی با این کشور نیز فراهم ساخت. ازبکستان همچنین از سوی پاکستان دعوت به پیگیری فرصت‌های سرمایه­گذاری در زمینه خودرو، فناوری اطلاعات و مواد معدنی طبیعی شد. کاهش شدید و چشم­گیر ذخایر ارزی پاکستان موجب شده که این کشور برای عبور از بحران از چین درخواست وام نماید. عربستان نیز در ادامه تحولات توسعه ­ای خود، استراتژی ملی توسعه صنعتی جدیدی را در اکتبر 2022 و با هدف دستیابی به یک اقتصاد صنعتی مطرح نمود و با هدف بهبود شاخص اتصال شبکه ناوبری دریایی با خدمات حمل‌و‌نقل بین‌المللی و خطوط کشتیرانی، یک سرویس جدید کشتیرانی را راه­ اندازی کرد که بندر ملک عبدالعزیز را به هند و عراق مرتبط کرده و عربستان را در مرکز اتصال سه قاره قرار می­دهد. علاوه بر این با هدف افزایش بومی‌سازی فناوری برای صنایع پیشرفته، یک کارخانه اسفنج تیتانیوم را در شهر جزان تأسیس نموده است.

در بخش داده­ های تازه، طبق گزارش اخیر بانک توسعه اوراسیا، در سال 2022، سرمایه‌گذاری متقابل کشورهای مستقل مشترک‌المنافع با چین، ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس در حال افزایش بوده که حاکی از توسعه روابط سرمایه‌گذاری و همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین آسیای مرکزی، آسیای شرقی و کشورهای حاشیه خلیج فارس است. طبق این گزارش، روسیه همچنان بزرگترین سرمایه­ گذار اصلی در منطقه بوده و قزاقستان و آذربایجان به ترتیب پس از روسیه قرار دارند. خبر رشد فراتر از انتظار امارات نیز، در شرایطی که پیش ­بینی خوبی در مورد اقتصاد شش کشور شورای همکاری خلیج فارس در سال جاری وجود ندارد، از جمله مهم­ترین داده­ های تازه است.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و یکمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­ بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، در اتفاقی با اهمیت رییس جمهور چین در مهمترین سفر خارجی خود در دوره پساکرونا، راهی عربستان شد تا اهمیت این کشور و به طور کلی جهان عرب در دیپلماسی اقتصادی چین را به نمایش بگذارد. در این سفر، "توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع" میان طرفین امضا شد. مهمتر آنکه چین و عربستان سعودی 34 توافقنامه سرمایه‌گذاری را به امضا رساندند. افزون بر این، دو طرف از هماهنگی بیشتر میان کلان پروژه راه ابریشم چین و چشم‌انداز 2030 عربستان سخن گفته و خواستار پیشرفت در مذاکرات موافقت‌نامه تجارت آزاد میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و چین شده‌اند. از منظر تأثیرات این سفر بر منافع ایران، روشن است که عربستان به مرکز ثقل دیپلماسی منطقه‌ای چین در خاورمیانه تبدیل شده است و به نوعی جای ایران را گرفته است. از نظر اقتصادی، توجه به این نکته اهمیت دارد که ایران نه تنها اقتصادهای غربی را از دست داده است، اکنون بیم آن می‌رود اقتصاد چین را نیز از دست دهد و پس از کشورهای عربی به عنوان بازیگری درجه دوم در خاورمیانه در رادار دیپلماسی اقتصادی چین تلقی شود. پرسش راهبردی از منظر منافع ملی، آنکه چرا و به چه دلایلی علیرغم توافقنامه پرسروصدای همکاری راهبردی میان ایران و چین، موسوم به توافق‌نامه ۲۵ ساله، چین عمده سرمایه‌گذاری‌های خود را در جهان عرب به ویژه در خلیج فارس صورت می‌دهد؟

 پیامدهای اعمال سقف بر قیمت نفت روسیه،  تلاش روسیه برای اتحادیه گازی با آسیای مرکزی و  ایجاد ساختارهای مالی در بریکس و در نهایت  هشدار آلمان نسبت به جنگ تجاری آمریکا با اتحادیه اروپا از دیگر اخبار مهم بین­ المللی بود.

 در تحولات منطقه‌ای، یک بار دیگر ضعف دیپلماسی اقتصادی ایران خود را نشان می دهد. داده‌های جدید دولت قزاقستان نشان می‌دهد که حمل و نقل کالا از مسیر کریدور میانی، کریدوری که چین و آسیای مرکزی را با عبور از خزر و از طریق آذریایجان به ترکیه و اروپا وصل می‌کند در 10 ماه نخست سال 2022 رشد 800 درصدی داشته است. این کریدور در رقابت با موقعیت ژئواکونومیک ایران، بویژه کریدور شمال- جنوب و کریدور چین -آسیای مرکزی-غرب آسیا قرار می‌گیرد و پیشرفت آن به معنای تضعیف موقعیت ژئواکونومیک ایران است.

تلاش دولت ترکیه برای تضمین جریان ارزی جدید از کشورهای «دوست»، از جمله عربستان سعودی و قطر از دیگر تحولات منطقه است. با نزدیک شدن به انتخابات سرنوشت‌ساز این کشور در ماه ژوئن 2023، اقدامات در جهت حمایت از لیر ترکیه و ممانعت از ایجاد طوفان دیگری از افزایش قیمت‌ها، در تعیین سرنوشت انتخابات حائز اهمیت است. کمبود منابع ارزی، به عنوان یکی از عوامل اصلی آشفتگی اقتصادی ترکیه به شمار می‌رود.  

از جمله رویدادهای مهم دیگر باید به فعال تر شدن اسرائیل در منطقه اشاره کرد.  همکاری اسرائیل و قطر در میدان گازی صیدون و تقویت مبادلات تجاری این کشور با مصر از این منظر قابل توجه است.

در بخش داده­ های تازه آمارهای اداره کل گمرک چین حاکی از این است که واردات طلای روسیه به چین در ماه اکتبر به 2.16 تن رسید که بالاترین رقم در هفت سال گذشته به شمار می‌رود. تحریم طلای روسیه از سوی غرب، زمینه را برای توجه فزاینده تولیدکنندگان روس به بازار چین فراهم آورده است. داده‌های تازه گمرک چین همچنین نشان می‌دهد که تجارت بین روسیه و چین در سال جاری به رشد خود ادامه داده است و در 9 ماه نخست، به 129 میلیارد دلار رسیده است. در همین راستا، گردش مالی تجاری در سه فصل نخست سال جاری، نزدیک به 30 درصد افزایش یافته است.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. در هشتمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفته ­اند.

در بخش اول این گزارش و در ذیل عنوان پایش تحولات در لایه جهانی، خبرها حاکی از احتمال شدت گرفتن جنگ تجاری میان آمریکا و چین است که با پایان یافتن فاز نخست توافق تجاری دو کشور در ژانویه 2022 و افزایش فشار تجاری ایالات متحده بر چین، انتظار وقوع آن می­رود. شاید از همین رو باشد که چین نیز درخواست عضویت در موافقت­نامه جامع و مترقی فراپاسیفیک را ارائه کرده تا از عدم تمایل ایالات متحده برای ورود به این موافقت­نامه حداکثر استفاده را ببرد و بیش از گذشته در اقتصاد کشورهای نزدیک به واشنگتن، نفوذ کند.

در بخش دوم گزارش و در ذیل عنوان پایش تحولات در لایه منطقه ­ای، تحولات اقتصادی افغانستان موجبات نگرانی سازمان ملل و جامعه جهانی را فراهم آورده و اعلام شده که درصورت‌ عدم تامین کمک‌های فوری، تا زمستان سال جاری، بالغ بر ۹۰ درصد مردم این کشور به زیرخط فقر مطلق خواهند رفت. پاکستان نیز برای به دست آوردن موقعیت هژمونیک خود در منطقه و رقابت با هند، کوشش می­کند تا جلب کمک بیشتری را برای افغانستان از سایر کشورها داشته باشد. مسئله قابل توجه دیگر در منطقه، تلاش امارات برای تحکیم روابط تجاری با ایالات متحده و اسرائیل است، علاوه بر این امارات با هدف تبدیل شدن به هاب تجاری و اقتصادی خاورمیانه از یک سو و پیشبرد رقابت ژئواکونومیک با عربستان سعودی از سوی دیگر، قصد همکاری اقتصادی و امضای موافقت­­نامه با طیفی از کشورها را دارد. عراق نیز تلاش می­کند تا از این قافله عقب نمانده و به صورتی فزاینده بر دیپلماسی اقتصادی و تبدیل‌شدن به حلقه وصل کشورهای منطقه و تعریف خود به‌عنوان نقطه توازن، متمرکز شده است. عادی سازی روابط ترکیه با مصر در راستای احیای مهم­ترین بازار اقتصادی خود در آفریقا و تلاش اردن برای تبدیل شدن به کشوری کلیدی در انتقال انرژی در شامات، از جمله دیگر تحولات مهم منطقه بوده است.