مرکز پژوهش­های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در بیست و یکمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­ ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش ­بینی­ های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده ­های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته ­اند.

در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، مسئله حمله احتمالی روسیه به اوکراین به عنوان بحث داغ و اصلی محافل دیپلماتیک در روزهای اخیر، مطرح است و تمهید آمریکا به عنوان بزرگترین مخالف این حمله، شامل بسته تحریمی مفصل و همه ­جانبه­ ای در مقابل روسیه است که در صورت اعمال می­تواند عنوان بزرگ­ترین و گسترده ­ترین بسته تحریمی را به خود اختصاص دهد. آمریکا همچنین در پی تداوم سیاست­های رقابتی با چین، به دنبال احیای سیاست­گذاری صنعتی و حمایت از زنجیره عرضه کالاهای آمریکایی است. اروپا نیز اخیرا با موضع­ گیری در مقابل اقدام چین بر علیه لیتوانی و تحریم این کشور، به بهانه برقراری روابطی فراتر از روابط تجاری با تایوان، از این کشور به سازمان تجارت جهانی شکایت نموده است. چین در عرصه رقابت با هند نیز در پی گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی است، همانطور که در تلاش است تا شورای همکاری خلیج فارس را تبدیل به مهم­ترین شریک تجاری خود در منطقه خاورمیانه نماید.

در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه­ ای، باز هم چین و همکاری رو به گسترش آن با پاکستان، به دلیل حملات متعدد صورت گرفته توسط تجزیه­ طلبان در این منطقه به چینی­ ها، خبرساز بوده و پاکستان بر خلاف تضمین ­هایی که داده، نتوانسته امنیت شهروندان این کشور را در خاک خود تامین نماید. عربستان نیز در پی تداوم اصلاحات گسترده­ای که در راستای متنوع سازی اقتصاد در دستور کار دارد، قصد سرمایه­ گذاری و تقویت حوزه دیجیتال و استارتاپ­ها را دارد. همچنین اولویت دادن این کشور به ایجاد یک مرکز منطقه ­ای شیلات در خلیج فارس، به نوعی کسب تدریجی آمادگی عربستان در راستای گذار از عصر نفت محسوب می­شود.

مسائل مطرح در ذیل عنوان داده ­های تازه نیز شامل پیش ­بینی صندوق بین­ المللی پول از کند شدن آهنگ رشد اقتصادی در جهان نزد اقتصادهای توسعه ­یافته، اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه در سال­های 2022 و 2023 نسبت به سال گذشته میلادی است. از دیگر موارد مطرح شده رشد تجارت خارجی چین و رسیدن آن به بیش از 6 تریلیون دلار در سال 2021 طبق آمار وزارت بازرگانی این کشور، گزارش سازمان تجارت جهانی در باب کاهش رشد تجارت کالایی در جهان در سه ماهه سوم سال 2021 در مقایسه با سه ماهه دوم، گزارش نشریه فوربس از بدل شدن آسیایی­ ها به مهم­ترین شریک تجاری آمریکا در سال 2021 و نهایتا گزارش آنکتاد در مورد تداوم وابستگی کشورهای فقیر به صادرات مواد اولیه و خام است.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران ضمن انتشار گزارش " جایگاه ایران در دیپلماسی اقتصادی همسایگان " به بررسی عوامل ساختاری و کارگزاری شکل‌دهنده به جایگاه ایران در دیپلماسی اقتصادی همسایگان پرداخته است. در بخش نخست این گزارش عوامل ساختاری مورد بحث قرار گرفته‌اند. بخش دوم شامل بررسی نگرش همسایگان ایران به دیپلماسی اقتصادی است و نهایتاً در بخش سوم، جایگاه ایران با توجه‌به این متغیرها تبیین شده است.

به لحاظ ساختاری همسایگان ایران موقعیتی حاشیه‌ای و قاعده پذیر در نظام تجارت جهانی و به‌طورکلی اقتصاد سیاسی بین‌الملل دارند. سهم محیط همسایگی ایران در اقتصاد جهانی حدود ۵ درصد است. شگفت آنکه این سهم در ۷۰ سال اخیر چندان تغییر نکرده است؛ به دیگر سخن این منطقه در یک وضعیت رکود تاریخی قرار گرفته است. اینکه ایران در دیپلماسی اقتصادی  خود، اولویت نخست را برای محیط همسایگی قائل شده است، از این منظر قابل نقد است. به دیگر سخن ایران تنها برای تعامل با ۵ درصد اقتصاد جهانی اولویت قائل شده است دولت‌های قاعده پذیر در شرایطی که ایران با هسته اقتصاد سیاسی بین‌المللی دچار تعارض و تنش می‌شود، نمی‌توانند پنجره فرصتی باشند.

عامل دیگری که از نظر ساختاری در شکل‌دهی به جایگاه ایران در دیپلماسی اقتصادی همسایگان اهمیت دارد آنکه در این محیط "دولت‌ها" بازیگران کلیدی در اقتصاد سیاسی کشورها محسوب می‌شوند. تقریباً در تمامی کشورهای محیط همسایگی ایران نوعی سرمایه‌داری دولتی حاکم است. نقش کلیدی دولت در اقتصاد سیاسی همسایگان از آن رو اهمیت دارد که تعارضات ژئوپلیتیک ایران و این کشورها به سرعت بر روابط اقتصادی آنها با ایران اثر می‌گذارد.

افزون بر عوامل ساختاری، از منظر عوامل کارگزاری و نگرش همسایگان به روابط اقتصادی و تجاری با ایران می‌توان گفت که کشورهایی همچون ترکیه، پاکستان، امارات عربی متحده و سایر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس چشم‌اندازهای بلندمدتی را برای شکل‌دهی برای ارتقاء جایگاه خود در اقتصاد جهانی تعریف کردند. در هیچ یک از چشم‌اندازهای طراحی شده توسط طیفی از همسایگان ایران، منطقه، در اولویت نخست قرار ندارد. بلکه نقش‌آفرینی در زنجیره‌های جهانی ارزش و ارتقای موقعیت این کشورها در این زنجیره‌ها در کانون توجه قرار دارد. داده‌های آماری نیز نشان می‌دهند، ایران در میان شرکای تجاری کلیدی اغلب کشورهای همسایه قرار ندارد؛ به دیگر سخن ایران بازار صادراتی و وارداتی مهمی برای اغلب همسایگان محسوب نمی‌شود. موقعیت ضعیف ایران در بازارهای همسایه، یکی دیگر از عواملی است که بر نگرش آنها در قبال ایران تاثیر می‌گذارد.

سخن آخر اینکه ایران همچون همسایگان کلیدی نیازمند نقش‌آفرینی در اقتصاد جهانی و در زنجیره‌های جهانی ارزش است. محیط همسایگی می‌تواند به ‌عنوان بخشی از این راهبرد تلقی شود. تمرکز بر محیط همسایگی، به معنای تمرکز بر تنها  5 درصد از اقتصاد جهانی و به بهای نادیده‌گرفتن ۹۵ درصد دیگر است.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در بیستمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش ­بینی­ های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده ­های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهانی   دومین نشست شورای تجاری و فناوری اروپا و آمریکا با هدف اتخاذ سیاست های مشترک در حوزه ­های کلیدی اقتصاد سیاسی بین‌الملل بین این دو بلوک مورد توجه قرار گرفته است. یکی از اهداف این شورا مقابله مشترک با چین است که که به طور فزاینده به عنوان رقیب غرب در تجارت جهانی سر بر می آورد. از سوی دیگر   آمریکا تعرفه ­ها علیه چین را حفظ می­کند. این تصمیم از سوی دولت بایدن در پی آن اعلام شد که چین به تعهدات خود مطابق توافق تجاری منعقد شده با ایالات متحده در اواخر دوره ترامپ عمل نکرده است.

در لایه منطقه ­ای   حضور گسترده ­تر کره جنوبی در خاورمیانه از جهات مختلفی حائز اهمیت است. سفر اخیر رئیس جمهور کره جنوبی به امارات، عربستان و مصر طیفی از موافقتنامه های تجاری و اقتصادی را به همراه داشت. افزون بر این کره قراردادی 3.5 میلیارد دلاری برای فروش سیستم های دفاع ضد موشک به امارات امضا کرد. این نخستین قرارداد دفاعی مهم میان یک کشور آسیایی و کشورهای خلیج فارس است. فراتر از این قرارداد، در سطح کلان کره جنوبی و شورای همکاری خلیج فارس برای احیای مذاکرات موافقتنامه تجارت آزاد میان طرفین، به توافق رسیدند.

 از دیگر سو گزارش جدید اتاق تجارت و سرمایه گذاری افغانستان در مورد تجارت خارجی این کشور نشان می‌دهد که کشورهای آسیای میانه مهمترین برندگان تحولات اخیر در افغانستان بوده ­اند. در سال جاری شمسی واردات افغانستان از آسیای مرکزی بیش از دو میلیارد دلار بوده است. نکته حائز اهمیت بعدی امضای توافقنامه سه ساله سواپ ارزی میان دولت های ترکیه و امارات است که همه این موارد از منظر منافع ژئوپلتیک و ژئواکونومیک ایران شایسته توجه جدی است.

عراق نیز از جمله کشورهای منطقه است که در تلاش برای متنوع سازی شرکای تجاری خود است. امضای قرارداد دو میلیارد دلاری با شرکت سینوپک چین برای توسعه میدان گازی منصوریه و امضای یادداشت تفاهم برای صادرات برق عربستان به این کشور از جمله اقدامات عراق در این زمینه به شمار می­رود. علاوه بر آن این کشور اجرای پروژه راهبردی شبکه ریلی به ترکیه و اتحادیه اروپا که از بندر فاو به بغداد و از آنجا به ترکیه و اتحادیه اروپا متصل می­شود را در دستور کار قرار داده است.

مسائل مطرح در ذیل عنوان داده ­های تازه نیز شامل   گزارش جدید آنکتاد در مورد سرمایه گذاری مستقیم خارجی در جهان است که بر مبنای این گزارش جریان سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم خارجی در سال ۲۰۰۱ ۷۷ درصد نسبت به سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است. اما با وجود رشد سرمایه گذاری خارجی، بر مبنای  پیش بینی بانک جهانی، رشد اقتصاد جهان که در سال 2021، 5.5 درصد بوده است در سال ۲۰۲۲ به ۴.۱ درصد کاهش خواهد یافت. کشورهای در حال توسعه و بازارهای نوظهور به دلیل توان کمتری که در ارائه بسته های تشویقی برای مقابله با این روند دارند احتمالاً تحت تاثیر بیشتری قرار خواهند گرفت. داده­ ها همچنین از وضعیت نامناسب ایران در بازار روسیه خبر می­ دهند. تجارت خارجی روسیه عمدتا با اتحادیه اروپا، چین و همسایگان روسیه چون بلاروس  است. ایران و روسیه هنوز شرکای تجاری قابل توجهی برای یکدیگر نیستند و با توجه به رقابت غول ها در بازار روسیه، نفوذ ایران در این بازار آسان نخواهد بود.

مرکز پژوهش­ های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در هجدهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش ­بینی­ های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته­ اند.

در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، گمانه­ زنی­ های آنکتاد در مورد سمت و سوی تجارت جهانی در سال 2022 مطرح شده که به دلیل کاهش رشد تجارت جهانی در نیمه دوم سال 2021، روند رو به رشد قیمت­ها، تاثیر همه­ گیری کرونا بر حوزه لجستیک و نهایتا سیاسی شدن فزاینده تجارت جهانی، چشم ­انداز روشنی را در پیش ندارد. از دیگر تحولات اخیر در حوزه تجارت جهانی تلاش بریتانیا برای انعقاد موافقت­نامه­ های تجارت آزاد با طیفی از کشورها بعد از خروج از اتحادیه اروپا است که در ارتباط با آمریکا و چین تاکنون موفق نبوده است.

در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه­ ای، تلاش ترکیه برای افزایش حجم تجارت خارجی خود در صدر اخبار قرار دارد. لغو ممنوعیت واردات ارمنستان از ترکیه و نیز تلاش رئیس جمهور ترکیه برای حل مشکلات تجاری با عربستان و احیای سهم کشورش از بازار عربستان، از جمله تحولات اخیر ترکیه در مسیر توسعه روابط تجاری محسوب می ­شود. امارات نیز در راستای حرکت به سوی اقتصاد پسانفتی، در پی سرمایه­ گذاری در بخش­های مرتبط با نوآوری و فناوری در ایالات متحده است تا جایگاه خود را به عنوان بزرگترین سرمایه­ گذار عرب در این کشور تحکیم نماید. امارات همچنین اولین کشور خاورمیانه است که در پی امضای موافقتنامه تجارت آزاد با کشور گرجستان برآمده است. از سوی دیگر چین با گسترش سرمایه­گ ذاری­های خود در حوزه ارتباطات و حمل و نقل در اسرائیل، موجبات نگرانی آمریکا را پدید آورده است. اما علی­رغم گمانه زنی­ های اولیه، به نظر می­رسد این کشور اشتیاق چندانی برای نقش ­آفرینی در اقتصاد افغانستان با وجود اصرار طالبان برای تسریع در روند اجرای پروژه ­های معدنی نداشته باشد.

مسائل مطرح در ذیل عنوان داده ­های تازه نیز شامل گزارش آنکتاد مبنی بر سهم ناچیز صادرات در تولید ناخالص داخلی ایران و آثار نامطلوب همه­ گیری کرونا بر تجارت کالایی جهان، گزارش شرکت اویلر هرمس از آشفتگی زنجیره­های عرضه به عنوان مهم­ترین مشکل پیش­روی تجارت جهانی در سال 2022 و همچنین گزارش صندوق بین­ المللی پول مبنی بر احتمال افزایش قیمت برخی فلزات کاربردی در فناوری­ های سازگار با محیط زیست است.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در نوزدهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش ­بینی ­های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته­ اند.

در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، باز هم سخن از رقابت سخت میان ایالات متحده و چین، به ویژه در صنایعی مطرح است که چین در آنها از مزیت رقابتی بالاتری برخوردار بوده است. نقطه مقابل ایالات متحده، که به نظر می­رسد در مورد همکاری با اتحادیه اروپا و آسیا نیز برنامه­ای نداشته و به نوعی مسیر حمایت­گرایی و صنعتی شدن مجدد را در پیش گرفته، چین در پی گسترش روابط تجاری با طیفی از کشورها، به ویژه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، ایران و ترکیه است. بریتانیا نیز سیاستی مشابه چین در پیش گرفته و پس از خروج از اتحادیه اروپا، کوشیده با تعداد هرچه بیشتری از کشورها و مناطق، موافقت تجارت آزاد امضا نماید.

در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه­ ای، خبر امضای برنامه عملیاتی دولت پاکستان و شورای همکاری خلیج فارس موسوم به دیالوگ راهبردی 26-2022 در صدر اخبار قرار داشته است. همچنین احتمال تصویب پروژه انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هند، موسوم به تاپی، بعد از گذشت سی سال از زمان طرح ایده آن، در دولت طالبان وجود دارد. توافق دولت­های عراق و اردن برای احداث خط لوله نفتی جدید، اعطای معافیت ایالات متحده به لبنان برای احیای خط لوله گاز عربی و نهایتا الحاق سوریه به ابتکار کمربند و راه چین که به طور ضمنی مبین نقش­آفرینی تدریجی چین در سوریه پس از سال­ها بی ­اعتنایی به این کشور است، از جمله تحولات مهم دیگر منطقه در هفته های اخیر است.

در بخش داده ­های تازه، بانک جهانی ضمن ارائه گزارشی از چشم ­انداز اقتصاد دنیا، نکته جالب توجهی در مورد روند رشد همسایگان کشور ایران مطرح نموده است. در این گزارش برآورد شده رشد اقتصادی عراق، به عنوان مهم­ترین شریک تجاری ایران، در دو سال 2022 و 2023، بالاتر از سایر کشورهای همسایه، از جمله روسیه، ترکیه، کویت، قطر و امارات قرار خواهد داشت. چین نیز با رشد 30 درصدی صادرات خود در سال 2021، علی­رغم محدودیت­های اعمال شده از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا و نیز تاکید بانک جهانی بر احیای ناهمگون اقتصاد جهانی در دوره پساکرونا و رشد کندتر کشورهایی با درآمد بالاتر، رکورد زده است. این گزارش همچنین با مقایسه نوع درآمدهای دولت­های نفتی و غیرنفتی، نشان می­دهد که دولت‌های نفتی مسئولیت پذیری کمتری در مقایسه با دولت­هایی دارند که درآمد خود را از محلی به جز فروش نفت کسب می­ کنند. شاید به همین سبب باشد که آسیای شرقی، بر خلاف ایران و محیط پیرامونی آن، مسیر تازه­ای را برگزیده و همچون کشورهای پیشرفته، تولیدات صنعتی را به کالای اصلی در سبد صادراتی خود بدل نموده اند.

در این گزارش به بررسی وضعیت قیمت نفت خام جهانی و حجم صادرات و واردات جهانی در ماه های آوریل تا سپتامبر 2021 (فروردین تا شهریور 1400) پرداخته می شود.
در پی شیوع ویروس کرونا بازارهای نفت و گاز جهانی و همچنین میزان مصرف انرژی در سطح بین المللی تحت تاثیر قرار گرفت. به طوری که بدلیل پاندمی ویروس کرونا در سطح جهان مصرف انرژی کشورهای پرمصرف از جمله چین به شدت کاهش یافت که این موضوع بازار انرژی دنیا را با چالش جدی مواجه کرد.
قیمت نفت خام در ماه مارس 2021 برای پنجمین ماه متوالی به دلیل تداوم شرایط حمایتی بازار نفت افزایش یافت. سبد مرجع اوپک(ORB) (The OPEC Reference Basket) با 51/3 دلار یا 7/5 درصد افزایش در همین مدت میانگین قیمت به 56/64 دلار در هر بشکه رسید که بالاترین میزان ماهانه از ژانویه 2020 بود.
قیمت نفت خام در ماه آگوست 2021 کاهش یافت، که بزرگترین کاهش ماهانه از سپتامبر 2020 بوده است. قیمت اصلی نفت خام به کمترین میانگین ماهانه خود از ماه می میلادی 2021 رسید. این کاهش 6/5 درصدی در هر بشکه نفت خام، موجب تثبیت قیمت در 37/69 دلار در هر بشکه شد.
حجم فرآوری نفت خام در ماه جولای نسبت به مدت مشابه سال قبل 9/0درصد کاهش داشته است. در همین حال، تولید جهانی نفت به تدریج افزایش یافت. کشورهای عضو اوپک و غیراوپک در بیانیه همکاری (DoC) (دوازدهمین نشست وزیران نفت و انرژی تولیدکنندگان عضو و غیرعضو سازمان کشور‌های صادرکننده نفت (اوپک) به تعهد کشور‌های تولیدکننده حاضر در توافقنامه همکاری(Declaration of Cooperation) بر منافع مشترک کشور‌های تولیدکننده، عرضه کارآمد، مقرون به صرفه و مطمئن برای مصرف‌کنندگان و بازگشت منصفانه سرمایه‌گذاری و بازار پایدار تأکید شد.) توافق کردند که تولید کلی خود را تا 4/0میلیون بشکه در روز به صورت ماهانه از آگوست 2021 افزایش دهند.
طبق برآورد اوپک رشد تقاضای جهانی نفت در سال 2021 در ماه شهریور نسبت به ارزیابی ماه گذشته یعنی مرداد بدون تغییر باقی مانده است و علیرغم برخی تجدید نظرهای جبرانی، رشد 6 میلیون بشکه در روز را نشان می دهد. که تقاضای نفت در سه ماهه سوم سال 2021 با افزایش فعالیت‏های مسافرتی، به ویژه در OECD، انعطاف پذیر است. طبق آمار ارائه شده، تقاضای نفت در سه ماهه سوم 2021 با افزایش فعالیت های مسافرتی، به ویژه در OECD، انعطاف بیشتری یافته است، در عین حال افزایش خطر ابتلا به کووید -19 از نوع دلتا، چشم انداز تقاضای نفت در سه ماهه پایانی سال را تحت تأثیر قرار داده و منجر به کاهش تقاضای آن شد.
تقاضا برای نفت خام اوپک در سال 2021 نسبت به سال قبل 3/0 میلیون بشکه در روز افزایش یافت و به 7/27میلیون بشکه در روز رسید که حدود 9/4 میلیون بشکه در روز بیشتر از سال 2020 بود. همچنین در مقایسه با فصل مشابه در سال 2020، تقاضا برای نفت خام اوپک در سه ماهه اول و دوم سه ماهه 2021 به ترتیب 8/3 میلیون بشکه در روز بیشتر برآورد می شود.
طبق گزارش اوپک وضعیت رشد عرضه نفت خام غیراوپک در شش ماهه اول سال 2021 به دلیل تعدیل نزولی 5/0 میلیون بشکه در روز در سه ماهه سوم 2021، 17/0 میلیون بشکه در روز نسبت به ارزیابی ماه قبل(اوت) کاهش یافته است.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در هفدهمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­ ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش ­بینی­ های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین­ المللی، در قالب داده های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته ­اند.

در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، اقدام جدید آمریکا در راستای افزایش فشار اقتصادی بر چین و ممنوعیت همکاری شرکت­ های امریکایی با شرکت­ های چینی که از نیروی کار اجباری بهره می­ گیرند، مطرح شده است. اتحادیه اروپا نیز در راستای افزایش قدرت ژئوپلیتیک خود در صحنه اقتصاد سیاسی بین ­الملل، پیش‌نویس قانونی را مورد بحث قرار داده است که در صورت تصویب، اختیارات ویژه‌ای را به کمیسیون اروپا برای اعمال تحریم‌های گسترده علیه افراد، شرکت‌ها و کشورهای دیگر می ­دهد.

در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه ­ای، دولت پاکستان با رونمایی از سیاست جدید تجاری این کشور مبنی بر دستیابی به یک بازار پویای داخلی از یک سو و اقتصادی رقابتی در حوزه صادراتی از سوی دیگر تا سال 2025، در کانون توجهات منطقه قرار گرفته است. اجرایی شدن موافقت­نامه تجارت آزاد هند با امارات متحده عربی و به طور کلی افزایش روابط تجاری هند با امارات و عربستان، در مقابل تنزل موقعیت ایران در میان شرکای تجاری هند، از جمله پیامدهای مخرب اعمال تحریم­ های بین ­المللی علیه ایران بوده که به همین جا نیز ختم نمی­شود. افزایش روابط تجاری میان امارات و اسرائیل و روند رو به گسترش سرمایه­گذاری چین در عراق در مقابل امتناع این کشور از ورود به بازار ایران از جمله همین موارد است. در دیگر سو عربستان علاوه بر افزایش مراودات بین­ المللی، در پی تقویت استارتاپ­ ها  و افزایش سهم بخش خصوصی در تولید ناخالص داخلی خود نیز هست.

مسائل مطرح در ذیل عنوان داده­ های تازه نیز شامل آمارهای جدید صندوق بین ­المللی پول در مورد پیشتازی آمریکا در جذب سرمایه مستقیم خارجی و تورم برخی محصولات کشاورزی به ویژه در مناطقی به جز آسیا می­شود. همچنین باید به گزارش­های اخیر بانک جهانی در مورد دگرگون شدن نقش نفت و گاز از نماد ثروت به کالای عمده صادراتی کشورهای فقیرتر اشاره کرد که موضوع قابل تاملی است. علاوه بر موارد ذکر شده، موقعیت نامناسب خاورمیانه در شاخص­ هایی مانند مشارکت زنان در بازار کار، جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و نرخ بیکاری جوانان و نیز افزایش کمک­های جهانی به کشورهای با درآمد اندک در سال 2021 نیز در این گزارش مطرح شده است. همچنین برآوردها نشان دهنده افزایش چالش­ها در روابط میان دولت و بخش خصوصی در چین و کاهش ارزش شرکت­های چینی در بازار سهام این کشور است.

ناشر: واحد اطلاعات اکونومیست- نوامبر 2021

خلاصه مدیریتی

گزارش حاضر به تحلیل وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور با توجه به تغییرات اتفاق افتاده از اوایل اکتبر سال 2021 (اواسط مهر 1400) پرداخته و چشم­ اندازی از روندهای سیاسی و اقتصادی مهم را در دوره 26- 2022 ارائه می­دهد. این گزارش همچنین شامل چشم ­اندازی مختصر از وضعیت مهم­ترین متغیرهای سیاسی و اقتصادی جهان است.

• تغییرات مهم از چهارم اکتبر: تأخیر در آغاز مذاکرات هسته ­ای حاکی از آن است که هیچ گونه کاهش تحریمی پیش از سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۲ به وقوع نخواهد پیوست. لذا رشد صادرات نفت در سال 22/2021 کمی کندتر و در سال 23/2022 کمی سریع‌تر از میزانی است که پیش‌بینی شده بود. لذا انتظار می­رود نرخ ارز ایران در سال‌های 26-2022 به طور متوسط حدود 236،000 ریال در ازای هر دلار آمریکا باشد. همچنین علی­رغم این­که نرخ تورم سالانه تقریبا در سال 2021 بالاتر از 40 درصد بوده، پیش ­بینی می ­شود که در ماه پیش رو، نرخ تورم به زیر ۴۰ درصد کاهش یابد.
• ریسک­های اصلی معطوف به پیش ­بینی ­ها: مخاطرات موجود، به ترتیبِ احتمال وقوع، اثرگذاری و میزان شدت عبارت است از تداوم مارپیچ ابرتورمی و از بین رفتن اطمینان به ریال، عدم برقراری توافق هسته ­ای، بدتر شدن شرایط اقتصادی، وقوع اعتراضات و وقوع بحران بانکی در نتیجه سیاست پولی غیرمسئولانه.
• چشم ­انداز 26-2022 از منظر ثبات سیاسی: با انتخاب آقای رئیسی به عنوان رئیس­ جمهور در اواسط سال 2021، به نظر می­رسد مقامات ایرانی رغبت کمتری به دنبال کردن دیپلماسی با غرب داشته باشند. همچنین کاهش استانداردهای زندگی از زمان وضع مجدد تحریم­ها در اواسط سال 2018 و نیز آسیب‌های اقتصادی ناشی از بحران کرونا‌ویروس، سبب می­شود که ثبات سیاسی این دولت در میان­مدت با چالش­هایی مواجه باشد.
• چشم ­انداز 26-2022 از منظر روابط بین ­الملل: بحرانی‌ترین جنبه سیاست خارجی ایران در سال‌های پیش­رو، رابطه آن با ایالات ‌متحده و تامین منافع اقتصادی ناشی از کاهش تحریم برای امنیت کوتاه‌مدت است. در دولت بایدن و حداقل تا سال ۲۰۲۴، شکل‌گیری توافق، محتمل‌تر از عدم شکل‌گیری آن است. اما در میان­مدت، شکست آمریکا در تحمیل محدودیت‌های بیشتر بر حمایت ایران از نیروهای نیابتی خود در منطقه، تداوم تحریم‌های دیرپای مرتبط با تروریسم و حقوق بشر علیه ایران، ادامه بی‌میلی کسب و کارهای غربی برای سرمایه‌گذاری یا تجارت با ایران و نیز ادامه جنگ در سایه با اسرائیل، سبب می­شود که توافق امضا شده حدوداً از اواخر سال ۲۰۲۳ متزلزل شده و در اواخر سال 2024 و پس از انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی ایالات ‌متحده، به طور کامل با شکست مواجه شود. همچنین مذاکرات ایران با عربستان هم در میان مدت بعید است به تغییر معناداری در روابط ایران و عربستان منتهی شود. تمرکز ایران در راستای تلاش برای افزایش تاب­آوری، بر گسترش روابط با دو قدرت بزرگ شرقی (روسیه و چین) خواهد بود. همچنین تمایل ایران به ثبات در طول مرزهای خود، این کشور را به سمت دنبال کردن یک رابطه عملی و عملیاتی با طالبان در افغانستان سوق خواهد داد.
• چشم ­انداز 26-2022 از منظر روند سیاست­ها: با توجه به انتظار کاهش تحریم‌ها از نیمه اول سال ۲۰۲۲، سیاست ایران در آغاز بر افزایش ظرفیت تولید در بخش نفت و گاز تمرکز خواهد داشت. سپس با بالا رفتن سطوح فقر و بار تورم فزاینده بر مصرف خصوصی، دولت بر افزایش تولیدات صنعتی و تولیدات کارخانه‌ای، به عنوان ابزاری برای حفظ رشد اقتصادی تمرکز خواهد کرد. از سال ۲۰۲۴ نیز تنش‌های تازه و رو به افزایش با ایالات ‌متحده، باعث تشدید مجدد تحریم‌ها خواهد شد که مستلزم برقراری مجدد سیاست‌ها، حول خودکفایی و تاب‌آوری است.
• چشم ­انداز 26-2022 از منظر سیاست مالی: ، فشارهای مالی در کوتاه‌مدت همچنان شدید خواهند بود. اما به دلیل سطوح بالاتر قیمت‌های جهانی نفت و در نهایت کاهش تحریم‌های آمریکا، چشم‌انداز، در اواخر سال مالی 22/2021، بهبود خواهد یافت. از آنجاکه در حال حاضر درآمد نفت به جای واریز به خزانه دولت، صرف خرید کالا در نظام تهاتری می­شود، پیش ­بینی می­شود که کسری مالی کشور از ۷ درصد تولید ناخالص داخلیِ برآورد شده برای سال 21/2020، در سال 22/2021 به ۹.۷ درصد تولید ناخالص داخلی افزایش یابد. اما با کاهش تحریم در نیمه اول سال 2022 و بهبود صادرات نفت، انتظار داریم که کسری بودجه در سال 24/2023 به طور متوسط به ۴.۳ درصد تولید ناخالص داخلی محدود شود. با وجود این، از اواخر سال ۲۰۲۳ و شکست مجدد توافق هسته‌ای، درآمدهای نفتی و تا حدودی درآمدهای مالیاتی کاهش یافته و کسری بودجه به ۵.۹ درصد تولید ناخالص داخلی در سال 27/2026 خواهد رسید
• چشم ­انداز 26-2022 از منظر سیاست مالی: در سال ۲۰۲۲ و پیش از آنکه آثار ناشی از درآمدهای نفتیِ بالاتر، فشار تورمی بر پول ملی و فشارهای تورمی ناشی از کسری بودجه را تسهیل کند، بانک مرکزی نرخ سپرده یک‌شبه را افزایش خواهد داد. در ادامه و پیش از معکوس شدن این روند از سال ۲۰۲۴ و به واسطه شروع مجدد تحریم‌های آمریکا و افزایش تورم، بانک مرکزی چرخه انقباض پولی خود را به منظور حمایت از رشد اقتصادی متوقف خواهد کرد.
• چشم ­انداز 26-2022 از منظر رشد اقتصادی: افزایش تولید صنعتی، صادرات بالاتر نفت به چین و افزایش نرخ واکسیناسیون، موجب رشد مثبت در سال 22/2021 خواهد شد. با این حال، طولانی شدن مذاکرات، افزایش بیشتر صادرات را در سال 22/2021 محدود و بار تورمی را افزایش خواهد داد. لذا انتظار می­رود رشد واقعی تولید ناخالص داخلی در سال 22/2021 به حدود ۲ درصد کاهش یابد. در سال 23/2022، افزایش صادرات نفت تا حدود 200 درصد، سبب افزایش نرخ رشد اقتصادی به ۸.۹ خواهد شد. اما به دلیل ماهیت نامتوازن این بازیابی، تجدید تحریم‌ها از سال ۲۰۲۴، احتمالاً اقتصاد را در سال‌های 25/2024 تا 27/2026 به رکود باز خواهد کشاند.
• چشم ­انداز 26-2022 از منظر تورم: کمبودهای مرتبط با تحریم‌ و پولی کردن کسری بودجه، سبب رسیدن نرخ تورم سالانه در ژانویه تا سپتامبر و به طور متوسط به ۴۶.۴ درصد شد. اما افزایش صادرات نفت طی نیمه نخست دوره پیش‌بینی، کمبود ارز خارجی و تورم را کاهش داده و انتظار می­رود که تورم در سال ۲۰۲۲ به ۲۳ درصد کاهش یابد. با تداوم این روند، میانگین تورم در سال ۲۰۲۳ به ۱۷.۲ درصد کاهش خواهد یافت. اما با شکست توافق، در سال‌های 2024-26 مجدداً تورم بروز خواهد کرد.
• چشم­ انداز 26-2022 از منظر نرخ ارز: نرخ ارز بازار به احتمال زیاد از اوایل تا اواسط سال ۲۰۲۲ تا اواخر سال ۲۰۲۳ و به دلیل بهبود روابط با ایالات متحده تقویت می‌شود، اما اواخر دوره پیش‌بینی و با اعمال مجدد تحریم‌ها به شدت تضعیف شده و به 297،780 در مقابل هر دلار آمریکا در پایان سال 2026 خواهد رسید.
• چشم ­انداز 26-2022 از منظر بخش خارجی: انتظار بر این است که صادرات نفت در سال ۲۰۲۲ در مقایسه با سطح فعلی (بین 600 تا 700 هزار بشکه در روز) افزایش یافته و به متوسط بیش از ۲ میلیون و در سال 2023 نیز به 2.4 میلیون بشکه در روز برسد. همچنین پیش‌بینی می‌شود که مازاد حساب جاری به طور متوسط به ۹.۹ درصد تولید ناخالص داخلی در سال‌ ۲۰۲۲-۲۳ رسیده و با شکل‌گیری مجدد تحریم‌های نفتی از سال ۲۰۲۴ کاهش شدیدی را تجربه نماید.
• تازه ­ترین تحلیل­ های سیاسی:
• ایران در اول اکتبر سال جاری رزمایش نظامی کم‌سابقه‌ای را در نزدیکی مرزهای شمال غربی خود با آذربایجان برگزار کرد که نشان‌گر افزایش تنش‌ها در روابط دو کشور است. نزدیکی جمهوری آذربایجان به اسرائیل به عنوان تأمین‌کننده اصلی تسلیحات و مصرف‌کننده اصلی نفت این کشور، حمایت ترکیه از آذربایجان در چندین درگیری نیابتی و برگزاری رزمایش نظامی سه جانبه بین آذربایجان، ترکیه و پاکستان در اوایل سپتامبر و حدوداً در 500 کیلومتری مرزهای ایران، از جمله عواملی است که به نظر می­رسد سبب ادامه برخی تنش‌ها در روابط ایران با کشورهای مذکور باشد.
• در 9 اکتبر سال جاری و پیش از شروع مجدد مذاکرات با آمریکا، وزیر امور خارجه ایران، سفرهایی به سوریه و لبنان برای گفتگو با دولت‌های متبوع این دو کشور و حزب‌الله انجام داد که نشان دهنده تمرکز سیاست خارجی ایران بر توسعة روابط منطقه‌ای، به جای گسترش روابط با غرب است. حمایت ایران از متحدان منطقه‌ای به عنوان عاملی بازدارنده در برابر مخالفان منطقه‌ای مانند اسرائیل بوده و در زمانی که کشورهای عربی شروع به عادی‌سازی روابط با رژیم سوریه نموده­اند، سبب حفظ موقعیت محوری ایران خواهد شد.
• تاکید وزیر امور خارجه عربستان در جدی بودن ترمیم روابط با ایران، نشان می­دهد که ریاض سیاست خارجی سازنده‌تری را در پیش گرفته است. خروج نسبی ارتش ایالات متحده از منطقه و از بین رفتن چتر حمایتی آن بر عربستان، تلاش عربستان برای حفظ نفوذ بر دولت آمریکا، به ویژه در رابطه با مذاکرات هسته­ای ایران، فرسودگی مالی و اعتباری عربستان در جنگ با یمن و نیز کاهش قیمت نفت و لذا نیازمند شدن به سیاست خارجی آشتی جویانه ­تر، سبب شده تا علی­رغم باقی ماندن اختلافات اساسی، انتظار توافقی کوتاه­مدت میان عربستان و ایران وجود داشته باشد.
• گفتگوی وزرای امور خارجه ایران و آذربایجان در 23 اکتبر سال جاری، درباره بهبود روابط دوجانبه پس از افزایش اخیر تنش‌ها، نشان می­دهد که هیچ یک از طرفین خواهان تشدید درگیری نظامی نیستند. اما پیش ­بینی می­شود با توجه به نزدیکی آذربایجان به اسرائیل و تا حدی به ترکیه، تنش­ها در سطحی پایین و با تمرکز بر لفاظی‌ها و شعارهای تند و تمرین‌های نظامی نمادین متمرکز بماند.
• حمله به جایگاه‌های سوخت در سراسر ایران در 26 اکتبر، همزمان با تهدیدهای اخیر دولت اسرائیل برای به دست گرفتن رشتة امور، با هدف تشدید ناامیدی مردم از نخبگان سیاسی به عللی نظیر هزینه‌های سرسام‌آور زندگی و خدمات عمومی ضعیف انجام شد. فارغ از این­که این حمله توسط چه کسی ساماندهی شده بود، پیش ­بینی می­شود با افزایش تنش‌ها در ماه‌های آتی بر سر طولانی شدن مذاکرات احیای برجام، حملات سایبری منظم، به عنوان بخشی از یک جنگ نامتقارن طولانی مدت در دستور کار اسرائیل قرار داشته باشد.
• افزایش حجم خواسته‌های ایران، سبب کند شدن پیشرفت در توافق هسته­ای شده است. لذا علاوه بر افزایش خطر خروج کامل ایالات متحده از مذاکرات، انتظار می­رود توافق به جای پایان سال 2021، در اوایل سال 2022 حاصل شود. ایران علاوه بر آزادسازی سرمایه‌های مسدود شده، سطوح واضح و رو به افزایش صادرات نفت تا رسیدن به 5 میلیون بشکه در روز و نیز سطوح خاصی از تجارت و سرمایه‌گذاری با اروپا و افزایش حجم تجارت با آلمان و فرانسه به 5.7 میلیارد دلار را خواستار است. اگرچه تقاضای افزایش صادرات نفت واقع‌بینانه است، اما تجارت و سرمایه‌گذاری با اروپا مسئله پیچیده­ای است، لذا پیش ­بینی می­شود که توافق در کوتاه‌مدت صورت گرفته، اما پایدار نخواهد بود و احتمالاً در اواسط دوره پیش‌بینی (26-2022) از هم می‌پاشد. اگر مصالحه لازم به دلایل سیاسی انجام نشود، احتمالاً مذاکرات در نیمه دوم سال 2022 از هم خواهد پاشید و ایالات متحده، طرح جایگزین خود را برای جلوگیری از گسترش برنامه هسته‌ای ایران عملیاتی خواهد کرد که شامل برقراری مجدد سیاست فشار حداکثری، تلاش هماهنگ با اسرائیل برای هدف قرار دادن زیرساخت‌های هسته‌ای ایران با حملات سایبری و احتمالاً هوایی، حملات هوایی مستقیم به تأسیسات هسته‌ای ایران در صورت روی کار آمدن یک دولت جمهوری‌خواه در سال 2024 در آمریکا و نهایتا سرعت بخشیدن به برنامه­ های هسته ­ای در امارات و عربستان سعودی خواهد بود.
• تازه ­ترین تحلیل­ های اقتصادی:
• بر اساس داده‌های منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران در ابتدای اکتبر، نرخ بیکاری فصل به فصل افزایش داشته و به 9.6 درصد در پایان سه ماهه دوم سال 22/2021 رسیده است. با این وجود نرخ بیکاری هنوز در مقایسه با رقم سه ماهه پایانی سال 21/2020 کمتر است که می­تواند ناشی از احیای رشد تولید ناخالص داخلی واقعی باشد که پس از دو سال رکود، در سال 21/2020 به 3.4 درصد رسید. اما دلیل مهم دیگر، تعداد زیاد افرادی است که از نیروی کار خارج شده‌ و دیگر به عنوان افراد جویای کار ثبت نمی‌شوند. نرخ بالای عدم‌ فعالیت (درصد جمعیت خارج از نیروی کار)، خطر بزرگی برای اقتصاد ایران در طول سال‌های 26-2022 خواهد بود. همچنین نرخ بالای افراد شاغل در بخش خدمات، سبب شده تا ظهور مجدد کووید-19 یک خطر قابل توجه برای چشم‌انداز اشتغال به شمار رود.
• با توجه به هشدار مقامات برای کمبودآب، گاز و برق، انتظار می­رود که محدودیت‌های مالی، سرمایه‌گذاری دولت را در افزایش ظرفیت تولید برق محدود کند و کمبودهای فصلی به عنوان ترمزی برای رشد صنعتی و منبع نارضایتی عمومی باقی بماند.
• خبر اخیر وزیر نفت در مورد قصد دولت برای سرمایه­ گذاری 4.5 میلیارد دلاری در راستای افزایش تولید گاز در استان فارس، نشان دهنده اولویت بخش گاز به نفت به دلیل آسیب‌پذیری کمتر آن در مقابل تحریم‌ و نقش آن در افزایش تاب­آوری اقتصادی است. لذا انتظار می­رود که تولید گاز در دوره پیش‌بینی افزایش یابد. با این حال، با فرسوده شدن میادین قدیمی‌تر و تحریم سرمایه‌گذاری خارجی، رشد تولید گاز احتمالاً در دوره پیش‌بینی 26-2022 اندکی کاهش خواهد یافت.
• با انتخاب رئیس جدید سازمان بورس و اوراق بهادار ایران در اواسط اکتبر، یک راهبرد هفت مرحله‌ای برای توسعه بازار سهام مطرح شد که شامل برخی زمینه‌های بسیار حیاتی برای بهبود بازار سرمایه، از جمله توسعه ابزارهای نظارتی می­شود. شاخص اصلی بورس اوراق بهادار تهران، پس از افت چشمگیر نسبت به دوران اوج خود در اوت 2020، به طور پیوسته صعود کرده و در نتیجه این فراز و فرود، حدود چهار برابر ارزش آن در ژانویه همان سال باقی مانده است. اگرچه اقتصاد ایران در سال مالی 21/2020 به مسیر رشد بازگشت، اما پس از دو سال رکود همراه با افزایش تورم، این افزایش تا حد زیادی با عوامل بنیادی بازار بی‌ارتباط است. کاهش احتمالی تحریم‌ها در سال‌های 23-2022، با کمک به کاهش فشارهای ارزی و تورمی و افزایش نرخ بهره واقعی، ممکن است منبعی برای اصلاح بازار سهام باشد. به طور کلی انتظارها مبتنی بر رشد بازار سرمایه در دوره پیش‌بینی 26-2022 است، اگرچه با توجه به تعداد فزاینده سرمایه‌گذاران خرد، این بازارها مستعد نوسانات قابل توجهی هستند.

علاوه بر آن­چه به طور مختصر گفته شد، در ادامه این گزارش، برخی روندهای سیاستی مهم در شمال آفریقا و خاورمیانه به همراه یک چشم­انداز مختصر از اقتصاد جهانی، با توجه به جریان بازیابی از همه­گیری کووید-19 و نیز تحلیلی از وضعیت قیمت و عرضه نفت ارائه شده است.

مرکز پژوهش ­های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در شانزدهمین گزارش از این سلسله گزارش ­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش ­بین ­های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده ­های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته ­اند.

در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، روابط راهبردی و اقتصادی رو به گسترش چین و روسیه و تلاش برای تشکیل یک سیستم مالی مستقل بین دو کشور، به عنوان یکی از عوامل کلیدی در شکل ­دهی نظم جدید بین ­المللی، در صدر  اخبار مطرح شده است. به نظر می­ رسد این اقدام می ­تواند پاسخی به روند رو به توسعه نظام تحریمی آمریکا علیه چین نیز باشد. از سوی دیگر، استراتژی جدید گازی اروپا مبنی بر کاهش انتشار متان از سوخت­ های فسیلی و جایگزینی هیدروژن مطرح شده که می ­تواند فرصت بالقوه­ای برای ایران در راستای صادرات هیدروژن به این قاره باشد.

در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه ­ای، عربستان خبرسازترین کشور منطقه بوده که ضمن تلاش برای توسعه روابط تجاری خود با فرانسه و عمان و امضای چندین یادداشت تفاهم با این کشورها، در حال برنامه­ ریزی و رقابت برای کسب میزبانی اکسپوی 2030 نیز هست. عربستان همچنین تصمیم دارد بزرگترین پروژه هیدروژنی جهان را در شهر هوشمند نئوم، شهری که به عنوان مهم­ترین پروژه چشم ­انداز سال 2030 این کشور مطرح است، آغاز نماید. ترکیه نیز مانند عربستان، در پی دستیابی به اهداف بلندپروازانه اقتصادی خود، تلاش برای افزایش نفوذ سیاسی و تجاری خود درآفریقا را مضاعف نموده و تمرکز ویژه­ای بر صادرات تسلیحات به این منطقه دارد. در نشست اخیر این کشور با آذربایجان و گرجستان نیز افزایش چشمگیر حجم تجارت با آذربایجان، به عنوان یکی از اهداف بلندمدت، تا سال 2030 مقرر شد. در این میان عراق نیز به دنبال گسترش اتصالات ریلی با ترکیه است تا ضمن افزایش قدرت رقابت­ پذیری خود در منطقه، موفق به جذب سرمایه­ گذاری خارجی نیز بشود.

مسائل مطرح در ذیل عنوان داده ­های تازه شامل گزارش جدید آنکتاد از رشد 23 درصدی تجارت جهانی در سه ماهه سوم سال 2021 در مقایسه با سال گذشته، عدم احیای صنعت توریسم در قیاس با دوران پیش از پاندمی کرونا، رشد نامتوازن جهان و ثبت نرخ­های رشد بالاتر برای کشورهای در حال توسعه در قیاس با جهان توسعه­ یافته است. گزارش جدید سازمان تجارت جهانی نیز از چالش­ های پیش ­روی زنجیره جهانی ارزش و موقعیت کانونی چین و آمریکا در این زنجیره در مقابل حذف ایران از زنجیره ­های ارزش حکایت دارد.  شکل گیری بزرگترین بلوک تجاری جهان با محوریت چین و موقعیت برتر این کشور در حمل و نقل دریایی و نهایتا گزارش صندوق بین­ المللی پول مبنی بر اوج­گیری میزان بدهی ­های جهانی در سال 2020 در قیاس با 50 سال گذشته از دیگر موارد مطرح شده در این گزارش است.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در دوازدهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­ ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش ­بینی­ های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده ­های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته­ اند.

در بخش اول این گزارش و در ذیل عنوان پایش تحولات در لایه جهانی، تداوم انتقادات از سیاست­های تجاری چین و تلاش این کشور برای برهم زدن رقابت آزاد، مطرح است که یکی از موضوعات اصلی بیانیه پایانی اجلاس اخیر وزرای تجارت گروه هفت را نیز به خود اختصاص داده بود. عزم بلندپروازنه هند برای دستیابی به افزایش چشمگیر میزان صادرات در سال آینده میلادی و پیگیری امضای موافقت­نامه تجارت آزاد با امارات، به عنوان دومین شریک صادراتی هند بعد از ایالات متحده، در کنار جنجال فاش شدن مخالفت بیش از هفتاد درصد از مردم بریتانیا با امضای موافقت­نامه تجارت آزاد با عربستان، به دلیل سوابق تاریک این کشور در مسائل حقوق بشر، از دیگر اخبار مهم دنیا در روزهای اخیر بوده است.

در بخش دوم گزارش و در ذیل عنوان پایش تحولات در لایه منطقه ­ای، درخشش ترکیه در صحنه صادارت جهانی و رسیدن سهم آنکارا از صادرات جهانی کالا به یک درصد، برای نخستین بار در تاریخ این کشور، مورد توجه قرار گرفته است. همچنین برگزاری دومین نشست مجمع همکاری­ های اقتصادی و بازرگانی ترکیه و آفریقا در استانبول، با هدف افزایش حجم تجارت در میان­مدت، نشان از گرایش فزاینده‌ ترکیه به بازارهای در حال ‌توسعه دارد. از سوی دیگر اسرائیل می­ کوشد ضمن توافق برای تشکیل منطقه آزاد تجاری با امارات، با همراهی این کشور، تعاملات خود را با هند و ایالات متحده نیز افزایش دهد. علاوه بر این، تلاش پاکستان و ویتنام برای گسترش روابط تجاری و نیز برنامه جدید عراق برای احیای صنایع که می­ کوشد تا با تاکید بر خصوصی ­سازی بخش صنعتی این کشور، روند صنعت­ زدایی را متوقف سازد، از جمله مسائلی است که توجه به آن­ها برای بخش خصوصی ایران، از اهمیت بالایی برخوردار است.

در بخش سوم گزارش و در ذیل داده­  های تازه، پیش­ بینی­ های صندوق بین ­المللی پول از موارد ذیل ارائه شده است:

1- افزایش رشد اقتصادی خاورمیانه (از 3.2- درصد در سال 2020 به 4.1 درصد در سال 2021 و باز هم 4.1 درصد در سال 2022) و در عین حال، شکننده بودن این رشد به دلیل تداوم تورم، بدهی ­های عظیم کشورهای منطقه و بحران اشتغال، 2-  پیش ­بینی آنکتاد از افزایش سرمایه­ گذاری مستقیم خارجی در جهان در نیمه نخست سال 2021 و بهره ­مندی بیشتر کشورهای صنعتی از این رشد، 3- ایجاد اختلال در زنجیره عرضه در آمریکا و اروپا در پی بحران کرونا؛ 4- رشد اقتصادهای نوظهور با صدرنشینی هند؛ 5- گزارش بانک جهانی از روند تحول در قیمت کالاهای راهبردی