مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هشتاد و پنجمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

در تحولات جهانی، کاترین تای، نماینده تجاری ایالات متحده، در سخنرانی خود در شورای تجارت و فناوری اروپا، بر اهمیت روابط فرا آتلانتیک تأکید کرد و خواستار همکاری نزدیک‌تر با اتحادیه اروپا به‌منظور مقابله با چالش‌های ناشی از چین شد. اتحادیه اروپا همچنین قصد دارد به‌منظور ممانعت از ایجاد عدم تعادل در بازارهای خود توسط روسیه و بلاروس و آرام‌کردن کشاورزانی که ماه‌هاست نسبت به واردات ارزان‌قیمت اعتراض دارند، تعرفه‌هایی را بر واردات غلات از این دو کشور اعمال کند. در واقع با توجه ‌به افزایش صادرات گندم روسیه از 35 میلیون تن به 50 میلیون تن، کمیسیون اروپا نگران خطر افزایش واردات از این کشور است. از سوی دیگر و بر اساس داده‌های تجارت بین‌المللی کالا که اخیراً توسط یوروستات منتشر شده، اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ موفق به کسب مازاد تجاری قابل‌توجهی در تجارت کالا به ارزش ۳۸ میلیارد یورو شد؛ این رقم در مقایسه با سال ۲۰۲۲ که اتحادیه اروپا با کسری ۴۳۶ میلیارد یورویی مواجه بود، نشان‌دهنده بهبود چشمگیری است. کسری تجاری اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲، عمدتاً ناشی از افزایش قیمت انرژی بود که نهایتاً منجر به افزایش ارزش واردات تجاری این بلوک شده بود. رئیس‌جمهور فرانسه، در طی سفر اخیر خود به برزیل، توافق تجاری پیشنهادی بین اتحادیه اروپا و بلوک مرکوسور آمریکای جنوبی را به‌شدت مورد انتقاد قرار داده و آن را "معامله بسیار بد" خوانده است. علت انتقاد رئیس‌جمهور فرانسه از این توافق، عدم توجه کافی به مسائل مربوط به تنوع زیستی و استانداردهای حفظ محیط‌زیست بوده است.

 در تحولات منطقه ای اخیراً شورای عمومی سازمان تجارت جهانی با اتفاق آراء، نماینده دائم عربستان سعودی را به‌عنوان رئیس ارگان حل اختلاف برای دوره ۲۰۲۴-۲۰۲۵ انتخاب کرد. این امر، گام مهمی در جهت افزایش نقش و نفوذ عربستان سعودی در سازمان تجارت جهانی و همچنین در عرصه تجارت بین‌الملل به شمار می‌رود.  همکاری میان قزاقستان و امارات متحده عربی در زمینه دیجیتال و هوش مصنوعی،  توافق نفتی عربستان و بنگلادش توسعه زیرساخت های انرژی بنگلا دش و تقویت امنیت انرژی این کشور، توافق‌های تجاری جدید افغانستان و پاکستان در ارتباط با صادرات زغال‌سنگ و پنبه، رفت‌وآمد آزادانه رانندگان، و حل چالش‌های تجارتی و ترانزیتی از دیگر اخبار مهم منطقه است.

 در بخش پژوهش‌های تازه آنکتاد اخیراً در گزارشی تحت عنوان "روندهای کلیدی تجارت جهانی در سال 2023" نکات و داده های مهمی را در مورد روندهای تجارت جهانی بیان کرده و از امکان تغییر در الگوهای سنتی تجارت جهانی سخن گفته است. نظارت دقیق بر این تحولات برای درک پیامدهای این پویایی‌های تجاری در حال تحول برای کشورهای درحال‌توسعه، حیاتی است. آنکتاد در گزارش مهم دیگری تحت عنوان " اقیانوسی از فرصت‌ها: پتانسیل جلبک دریایی برای پیشبرد ابعاد غذایی، محیط زیستی و جنسیتی توسعه پایدار" به بررسی فرصت‌های این صنعت نوپا پرداخته است. ازآنجاکه اقتصاد دریا پایه یا دریا محور در سال‌های اخیر به یکی از اهداف کلیدی توسعه اقتصادی ایران بدل شده است، این گزارش برای سیاست گذاران ایرانی و نیز فعالان بخش خصوصی در این حوزه نکات مهمی در بر دارد.

بانک جهانی نیز در گزارشی که اخیراً منتشر کرده، وضعیت اقتصاد پاکستان را ناپایدار برشمرده و این کشور را در نقطه عطف تاریخی دانسته است، نقطه‌ای که اتخاذ تصمیمات دشوار برای نجات اقتصاد این کشور را ضروری می‌سازد.

    مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هشتاد و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین­ المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

به موازات برگزاری سیزدهمین کنفرانس وزیران سازمان تجارت جهانی که بر موضوعات مهمی از جمله پایداری تجارت و توسعه، سیاست­های توسعه صنعتی و تجارت فراگیر متمرکز بود، ایالات متحده از بروزرسانی استراتژی تجاری خود در سال 2024 خبر داد و حمایت از حقوق کارگران، تمرکز بر تولید، حمایت از تاب­آوری زنجیره تامین و به طور کلی تاب­آوری نظام تجارت جهانی را هدف اصلی سیاست­های تجاری خود اعلام نمود. علاوه بر این به رسم سال­های گذشته، گزارشی از عملکرد چین در نظام تجارت جهانی منتشر نمود که در آن ضمن انتقاد از عملکرد دولتی و غیربازاری چین در اقتصاد، بر نقش حیاتی تعامل میان ایالات متحده و چین در رسیدن به یک اجماع کارآمد تاکید و مکانیزمی ده ساله را برای نظارت بر پیشرفت چین در ایفای تعهدات خود در سازمان تجارت جهانی معرفی نموده است. از سوی دیگر مناقشات میان اروپا و اوکراین در مورد اقدامات سابق اروپا در راستای تسهیل صادرات غلات اوکراین به سایر کشورهای اروپا و در نتیجه اشباع بازار و کاهش درآمد کشاورزان، بار دیگر بالا گرفت و دستیابی به یک اتفاق نظر را دشوارتر نمود.

در سطح منطقه اما، جنگ روسیه و اوکراین، رونق بازار در اروپای شرقی و آسیای مرکزی را به ارمغان آورده است. خدمات تجاری و حمل و نقل و نیز احیای سرمایه ­گذاری­های راکد، از جمله سرریزهای مثبت این جنگ بوده است. کشورهایی مانند قرقیزستان، ارمنستان، گرجستان و قزاقستان، بیشترین محرک رشد را از تغییر مسیر تجارت اروپا دریافت نموده ­اند. بانک توسعه و بازسازی اروپا نیز تامین مالی پروژه­ های قزاقستان را به طور قابل توجهی افزایش داده تا فرآیند توسعه در این کشور شتاب بیشتری به خود بگیرد. عراق هم در مسیر توسعه خود، با کمک یک شرکت متخصص چینی، احداث یک شهر صنعتی آهن و فولاد را در دستور کار قرار داده و ضمن افزایش تجارت خود با سوریه، عزمی جدی را برای استفاده از ارزهای غیردلاری در تجارت آغاز نموده است. پیگیری اتحادیه اروپا برای تسریع در پیشبرد پروژه جاده توسعه عراق هم چشم­ انداز روشنی در ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در عراق دست داده است. در دیگر سو، همچنان متاثر از تحریم­های آمریکا، معاملات ترکیه با روسیه بالاجبار با کاهش چشمگیر مواجه شده است. در عین حال امارات با تشدید اعمال فشار بر شرکت­های روسی، توانست خود را از لیست خاکستری FATF خارج کرده و وجهه بین ­المللی خود را بهبود بخشد.

در بخش پژوهش­های تازه، آنکتاد با انتشار دو گزارش تازه در صدر اخبار قرار دارد. پایش سیاست­های سرمایه­ گذاری توسط این نهاد نشان از افزایش محدودیت­ها و چرخش تدریجی جهان از آزادسازی به سمت مقررات­گرایی دارد. همچنین بررسی­ها حاکی از تاثیر منفی اختلالات به وجود آمده در مسیرهای کشتیرانی دریای سرخ، دریای سیاه و کانال پاناما بر تجارت جهانی، هزینه­ های حمل و نقل و امنیت غذایی است. گزارش اخیر بانک توسعه آفریقا هم این نوید را به قاره سیاه داده که در سال 2024، 11 کشور آفریقایی با احتمال بالایی در لیست بیست اقتصاد برتر جهان از نظر سرعت رشد قرار خواهند گرفت. در نهایت، مرور خلاصه ­ای از گزاش بانک جهانی، بینشی کلی را در مورد روندها و پیشرفت­های اقتصاد دیجیتال در سال 2023 دست داده و نکات جالب توجهی را در این حوزه ارائه می­نماید.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

تبیین رویکرد ایالات متحده در قبال سازمان تجارت جهانی، شاید مهم­ترین خبری بود که جزئیات آن توسط نماینده تجاری این کشور اعلام و طی آن، ضمن تاکید بر حمایت ایالات متحده از این سازمان، بر تعهد این کشور در انجام اصلاحات الزامی در سازمان تجارت جهانی در حوزه چالش­های مدرن و نوظهور در روند تجارت جهانی تاکید شد. در این سوی جهان و در روسیه، ادامه تلاش­ها برای کاهش آثار منفی تحریم­های متعدد غرب بر اقتصاد این کشور، سبب تغییر رویکرد صادرات بخش کشاورزی به سمت کشورهای دوست شده و بخش کشتیرانی نیز در اولویت توسعه اقتصادی این کشور برای سال­های 26-2024 قرار گرفته است.

در سطح منطقه، اقدامات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در راستای توسعه صنعت توریسم در منطقه، به طرح یک شینگن عربی منجر شده که قرار است جان تازه­ای به بخش گردشگری و در نتیجه اقتصاد کشورهای عضو این شورا ببخشد. امضای توافقنامه ­های تجارت آزاد با پاکستان و سنگاپور، مذاکره با اقتصادهای بزرگ دنیا در باب همکاری­های اقتصادی و احداث راه ­آهن عربستان به کویت در چارچوب پروژه راه ­آهن کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، از جمله تلاش­های اعضای شورا برای شکوفایی هرچه بیشتر اقتصاد منطقه است. عربستان همچنین به دلیل پیش ­بینی­های مبنی بر افزایش تقاضای جهانی گاز طبیعی مایع، اولین سرمایه­ گذاری بین ­المللی خود را از طریق یک شرکت گاز طبیعی آمریکایی انجام داد و توافقنامه­ ای را نیز با یک شرکت پتروشیمی چینی به منظور تامین نفت خام مورد نیاز این شرکت، به امضا رساند. کویت هم که اخیرا چهارمین طرح توسعه­ای جامع 2040 خود را تصویب نموده، چندین یادداشت تفاهم مهم با چین در زمینه ساخت و ساز و پروژه­ های زیست محیطی و زیرساختی امضا کرده تا همکاری­های مسبوق به سابقه خود را با پکن گسترش دهد.

در بخش پژوهش­های تازه، نگاهی شده بر گزارش سالانه سازمان تجارت جهانی در سال 2023 که ضمن تحلیل وضعیت فعلی جهانی شدن، به بررسی تاثیر تنش­های ژئوپلیتیکی بر تجارت جهانی می­ پردازد. علاوه بر این، آنکتاد طی دو گزارش مجزا، نسبت به ادامه ­دار شدن رکود اقتصادی هشدار داده و چالش­ها و فرصت­های پیش روی اقتصاد جهان را احصا نموده است. همچنین صنعت کشتی­رانی و حمل و نقل دریایی را نیز مورد بررسی قرار داده و نکاتی را در باب جایگاه خاورمیانه در تجارت دریایی ذکر نموده است. بخش کتاب تازه هم نگاهی داشته به کتاب "پیامدهای جهانی: تجارت آزاد دیگر واقعیت ندارد"، نوشته تاشینا پیر که به موازات بررسی دلایل افول تجارت آزاد، تلاش کرده تا پیامدهای مثبت و منفی این پدیده را نیز بررسی نماید.

مرکز پژوهش های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. در هفتاد و یکمین گزارش از این سلسله گزارش ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ای از آخرین گزارش ها و انتشارات بین المللی در قالب بخش پژوهش ها و کتاب های تازه، ارائه شده است. در ادامه جنگ سرد میان آمریکا و چین، رئیس جمهور آمریکا، ممنوعیت های سرمایه گذاری جدیدی را با هدف ممانعت از ورود سرمایه و تخصص آمریکا در توسعه فناوری‌های مورد استفاده در بخش نظامی ‌چین که پتانسیل به مخاطره انداختن امنیت ملی آمریکا را دارد، وضع نمود. سازمان تجارت جهانی نیز با رد کردن ادعای چین مبنی بر مغایرت اقدامات ایالات متحده با قوانین تجارت جهانی، اعمال تعرفه بر برخی از کالاهای چینی را از سوی ایالات متحده، به دلایل امنیتی موجه دانسته است. در همین راستا، افزایش فزاینده حجم تجارت میان آمریکا و مکزیک و جایگزینی مکزیک با چین به عنوان کشوری که سالها شریک اول تجاری آمریکا بوده، نشان از حرکت اقتصاد آمریکا به سوی زنجیره‌های ارزش جدیدی دارد که خارج از اقتصاد چین قرار گرفته است. از سوی دیگر و در پی تحریم های متعدد جهانی بر علیه روسیه، اخیرا بانک مرکزی این کشور از دلارزدایی روابط تجاری روسیه و چین خبر داد؛ علاوه بر این اقدام روسیه برای تشکیل یک منطقه آزاد با چهار کشور آفریقایی، نشان دهنده تلاش این کشور برای یافتن شرکا و مقاصد جدید تجاری در پاسخ به آثار سوء ناشی از تحریم ها است. در سطح منطقه، عربستان در ادامه گام های جنجالی برداشته شده در مسیر توسعه و کاهش وابستگی به نفت، با نزدیک شدن به ضرب الاجل سررسید چشم انداز 2030، به اصلاحات خود سرعت داده و قراردادهای ساخت و ساز پروژه های املاک و زیرساخت خود را با ارقام چشمگیری منعقد نموده است. امارات نیز با همکاری شرکت ملی سرمایه گذاری قزاقستان، پروژه مشترکی را برای ساخت یک ترمینال دریایی در قالب توسعه مسیر حمل‌ و نقل بین‌المللی ترانس خزر آغاز نموده است. همچنین این کشور پس از انجام مبادلاتی به ارزهای ملی با چین و نیز افتتاح یک دفتر در این کشور توسط صندوق ثروت ملی ابوظبی،اولین معامله نفتی خود به روپیه را نیز با هند انجام داد تا ضمن افزایش مشارکت های اقتصادی خود با این کشورها، جای پای خود را در فرآیند حذف دلار از مبادلات بین المللی، محکم سازد. از سوی دیگر و به موازات توافق دو کشور قزاقستان و گرجستان در مورد ساخت ترمینال بندری در گرجستان، خبر برنامه ریزی مشترک روسیه و ترکیه برای همکاری بلندمدت در حوزه انرژی و ایجاد یک هاب گازی در ترکیه، توجه رسانه ها به خود جلب کرد؛ همکاری مشترکی که می تواند کمک شایانی برای جلوگیری از سیاسی شدن منابع انرژی باشد. در بخش پژوهش های تازه، گزارش بانک جهانی در مورد "چشم‌انداز بازار جهانی پرورش جلبک دریایی تا سال 2030" ارائه شده که فرصت های اقتصادی این حوزه را تبیین نموده است. همچنین در گزارش "پایش اقتصادی سوریه، تابستان 2023: پس لرزه‌های اقتصادی زمین لرزه‌های بزرگ" به بررسی آثار کنونی و پیامدهای آتی زمین لرزه مرگبار سوریه در سال 2023 پرداخته شده است. آنکتاد نیز در گزارشی به گذار توامان زنجیره های ارزش جهانی به زنجیره های سبز دیجیتال پرداخته و پیامدهای مثبت اقتصادی آن را برشمرده است. در بخش کتاب تازه نیز، کتاب تازه انتشار یافته "استفاده از ابزارهای تجاری برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی" معرفی شده که به دغدغه مهم و شایع کنونی در قبال تجارت و تغییرات اقلیمی می‌پردازد.

    مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند. در هفتادمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین­ المللی در قالب بخش پژوهش­های تازه، ارائه شده است.

علی­ رغم ادعای روسیه در مورد تنوع­ بخشی به منابع درآمدی خود و کاهش وابستگی اقتصاد به منابع نفت و گاز، جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با زدن برچسب کوتوله اقتصادی به روسیه و تشبیه حاکمیت این کشور به صاحب پمپ بنزینی که از قضا بمب اتم هم در دست دارد، این ادعا را به چالش کشیده است. بررسی آمارهای بین­ المللی نیز حاکی از این واقعیت است که صادرات گاز روسیه احتمالا تا پایان سال 2023 بالغ بر 30 میلیارد متر مکعب کاهش خواهد یافت، در واقع افزایش صادرات گاز به چین و نیز در دست داشتن مقام بزرگترین صادرکننده نفت به هند و چین در ماه ژوئن، نمی­تواند سهم بازار از دست رفته­ی اروپا را برای روسیه جبران کند. حقیقتی که موجب شده تا بانک مرکزی روسیه به دنبال انجام اقدامات عاجلی در جهت احیای اقتصاد روسیه باشد تا بتواند پیش­ بینی رشد 2.5 درصدی اقتصاد خود را تا پایان سال جاری، عینیت ببخشد. از سوی دیگر چین نیز در ادامه تقابلات تنش آمیز با آمریکا، اخیرا اقدام به انتشار گزارشی کرده که ضمن آن، سیاست­های تجاری آمریکا را بر خلاف قوانین سازمان تجارت جهانی و مخل یکپارچگی زنجیره­ های عرضه جهانی دانسته؛ اقدامی که در مقابله با ادعای همیشگی آمریکا مبنی بر نامنصفانه بودن دیپلماسی اقتصادی چین در مقابل سایر کشورهای جهان، صورت گرفته است.

چین در سطح منطقه هم بسیار فعال بوده و به عنوان مهم­ترین سرمایه گذار در زیرساخت­های حمل و نقلی در خاورمیانه، در تلاش است تا در پروژه بسیار مهم جاده توسعه عراق، مشارکت ویژه­ای داشته باشد. اخیرا نیز، یکی از برجسته ­ترین بانک­های خصوصی عراق اعلام کرد که مبادلات بانکی خود با یوآن چین را آغاز کرده است. امارات نیز در ادامه پیشرفت روابط خود با چین در حوزه انرژی، توافقنامه ای در زمینه توسعه شبکه سوخت‌رسانی جت در چین را با این کشور به امضا رساند. به طور کلی امارات به دنبال افزایش دارایی­های بین­ المللی شرکت نفت خود، اخیرا فعالیت­هایش را به منظور دستیابی به محصولات پتروشیمی در خارج از خاورمیانه افزایش داده و به بخش بالادستی گاز در مدیترانه شرقی و آسیای مرکزی وارد شده است. عربستان نیز علاوه بر برنامه­ ریزی برای سرمایه­ گذاری در بخش معدن و پالایشگاه پاکستان، توانست میزبانی مرکز ارتقاء اکوسیستم جهانی سازمان ملل متحد را به دست آورده و سرمایه­ گذاری مشترکی نیز با اسرائیل در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر هوشمند در کشور خود انجام دهد. قزاقستان و افغانستان نیز مذاکرات سازنده ای را در مسیر دستیابی به توسعه تعاملات اقتصادی در دست انجام دارند. به طور کلی و با وجود آشفتگی­های ژئوپلیتیک جهانی، آسیای مرکزی، به واسطه موقعیت جغرافیایی مناسب، بازار رو به رشد و نیز وجود پلتفرم‌های گفتگوی سازنده در منطقه توانسته طبق پیش ­بینی­ها عنوان سریع‌ترین منطقه در حال رشد در سال 2023 را به خود اختصاص دهد.

در بخش پژوهش­های تازه نیز گزارش فائو از چشم انداز بازارهای کشاورزی جهانی در دهه آینده به طور اجمالی بررسی شده و کتاب "تهاجم روسیه به اوکراین و امنیت غذایی جهانی" که به تجزیه و تحلیل رابطه بین درگیری، تجارت و امنیت غذایی می­پردازد، معرفی شده است.

مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می ­گیرند.

در سی و چهارمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان،   بازگشت سازمان تجارت جهانی به کانون تجارت جهانی مورد توجه قرار گرفته است. در اجلاس سالانه این سازمان توافق ‌های قابل‌توجهی حاصل شد. مهم‌ترین توافق صورت‌ گرفته در این اجلاس قاعده ‌مند کردن ماهیگیری در جهان در راستای کاهش صید بی‌رویه ماهیان است. دومین توافق معطوف به‌ لغو حقوق مالکیت معنوی واکسن ‌های تولید شده برای مقابله با کروناست. پیامدهای جنگ اوکراین برای روسیه از دیگر موضوعات مهم روز است. از جمله آنکه در داخل روسیه در جهت کاهش وابستگی به نفت و گاز، اعمال اصلاحات اقتصادی ساختاری در دستور کار قرار گرفته است. در راستای مقابله با تحریم های غرب نیز به درخواست روسیه، کشورهای بریکس - برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی - در حال ایجاد یک ارز جهانی جدید بر اساس سبدی از ارزهای کشورهای عضو هستند.   راه ‌اندازی فروشگاه‌ های زنجیره‌ ای هند در روسیه در پی خروج فروشگاه‌ های غربی و تصویب واردات موازی به شکل قانونی به کشور روسیه به معنای ورود کالاها بدون اجازه صاحب حق از دیگر واکنش های روسیه به تحریم ها است.

    در تحولات منطقه ‌ای   آغاز مذاکرات تجارت آزاد بریتانیا و شورای همکاری خلیج‌فارس،   دعوت پاکستان از ترکیه برای سرمایه ‌گذاری در کریدور اقتصادی چین – پاکستان،   توجه عربستان به فرصت‌های سرمایه‌گذاری در پاکستان و قبرس و   افتتاح مسیر جدید تجاری میان عراق و عربستان برخی از نکات مطرح شده در گزارش است. در سمت شرق ایران، منابع چینی از پیشرفت 40 درصدی در پروژه احداث دومین فرودگاه بزرگ پاکستان در گوادر خبر دادند. احداث این فرودگاه در گوادر، شکاف آن در زیرساخت ‌های لجستیک با چابهار را افزون‌تر می ‌کند. دبی نیز با استفاده از پتانسیل های اتاق بازرگانی خود در پی ارتقای روابط تجاری و اقتصادی با آمریکای لاتین است. اتاق بین‌المللی دبی دفتر خود در آمریکای لاتین را در مکزیک افتتاح کرده است. در قالب استراتژی اتاق بین‌ الملل دبی، این اتاق می ‌کوشد در سه سال آینده ۵۰ شرکت چندملیتی را برای حضور در دبی و قراردادن آن ذیل فعالیت‌ های منطقه ‌ای اقناع نمایند.

  در بخش داده‌ های تازه نگاهی به جایگاه گروه بریکس در اقتصاد جهان شده است. کشورهای عضو بریکس 42 درصد جمعیت، 30 درصد سرزمین‌ها، 26 درصد تولید ناخالص داخلی و 20 درصد تجارت کالایی جهان را در اختیار دارند. با توجه به تلاش بریکس برای افزایش تعداد اعضا، پیگیری عضویت ایران در این نهاد را می ‌توان به‌عنوان یکی از اولویت‌های دیپلماسی اقتصادی ایران برشمرد.   نفوذ ژئواکونومیک فزاینده چین در حیاط ‌خلوت آمریکا نیز نکته قابل تاملی است. داده‌های تجاری سازمان ملل در سال‌های 2015 تا 2021 نشان می‌ دهد که به ‌استثنای مکزیک، شریک تجاری اصلی ایالات متحده، چین در آمریکای لاتین از ایالات متحده پیشی گرفته و در سال گذشته این شکاف را افزایش داده است.

داده ها همچنین نشان از کاهش قابل ‌توجه تعاملات اقتصادی چین و روسیه در پیامد جنگ اوکراین دارد. به نظر می ‌رسد که جنگ اوکراین علی‌رغم افزایش قابل ‌توجه تجارت میان چین و روسیه به سرمایه ‌گذاری این کشور در روسیه و نیز به طرح ابریشم آن ضربات جدی وارد کرده است. در صورت اعمال تحریم‌ های ثانویه علیه روسیه، آسیب به شرکت ‌های چینی فعال در روسیه افزایش خواهد یافت.

برخی کشورها نیز به دنبال بهره برداری از پیامدهای بحران اوکراین هستند. وزیر تجارت سودان از کشورهای عربی خواسته تا با سرمایه ‌گذاری در این کشور زمینه را برای تضمین امنیت غذایی جهان عرب فراهم آورند و وابستگی این کشورها به اوکراین و روسیه را کاهش دهد.

 مرکز پژوهش­ های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش­ های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می ­گیرند.

در بیست و هشتمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی­ های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهانی تاثیر منفی جنگ تجاری میان ایالات متحده و چین و همچنین بحران اوکراین بر سازمان تجارت جهانی مورد بررسی قرار گرفته است. تنش اقتصادی میان آمریکا و چین سبب شده نماینده تجاری ایالات متحده اعلام دارد که دیگر تلاشی برای تغییر رفتار تجاری چین و سوق دادن این کشور به سوی رعایت استانداردهای تجارت جهانی و قواعد سازمان تجارت جهانی به دلیل بی نتیجه بودن این اقدامات نخواهند کرد. همچنین تنش شدید میان نمایندگان غرب و نماینده روسیه در این سازمان بر کارکردهای روزمره آن تاثیر منفی گذاشته است. از سوی دیگر چین در سایه تداوم جنگ در اوکراین نگران امنیت غذایی این کشور است، چراکه از استفاده سیاسی غرب از مواد غذایی به عنوان اهرمی علیه این کشور هراس دارد.  در تحولی دیگر شرکت های بزرگ چینی واردات نفت از روسیه را متوقف می کنند چراکه تحریم‌های ایالات متحده می تواند ضربات جبران ناپذیری به آنها وارد نماید.

 آخرین اخبار در خصوص تحریم های روسیه، تمرکز ایالات متحده، اتحادیه اروپا و بریتانیا بر تحریم seber bank بزرگترین بانک روسیه است که حدود ۳۰ درصد کل دارایی های بانکی روسیه را در اختیار دارد و نقش کلیدی در اقتصاد روسیه ایفا می کند. مهمترین اقدام روسیه برای مقابله با تحریم  های اخیر، وادار کردن کشورهای غیر دوست به پرداخت بهای گاز صادراتی به پول ملی این کشور بوده است. گروه ۷ بلافاصله این تصمیم را رد کرد و کشورهای اروپایی در برابر آن موضع منفی گرفتند. تا لحظه نگارش این گزارش هیچ کشور مهمی به التیماتوم روسیه اعتنایی نکرده است. روسیه  همچنین در اجلاس اخیر بریکس خواستار ایجاد آلترناتیوی در برابر سوییفت از سوی کشورهای بریکس شد که در این مورد نیز کشورهای عضو بریکس هنوز واکنش روشنی به پیشنهاد روسیه نشان نداده اند و تنها بانک های مرکزی این کشورها با انجام آزمایش سواپ ارزی موافقت کردند.

 در تحولات منطقه ای  آغاز عملیات اجرایی بزرگترین پروژه تولید هیدروژن جهان در عربستا ن، حمایت ۲۲ میلیارد دلاری شورای همکاری خلیج فارس از مصر ، افزایش ۲۵ درصدی صادرات ترکیه به عربستان  و تلاش ترکیه برای جذب توریست های روس از جمله موضوعات روز در محیط پیرامونی است.

 در قسمت داده های تازه، سازمان تجارت جهانی در گزارش جدید خود در مورد تاثیرات جنگ اوکراین بر تجارت جهانی هشدار داده است. در این گزارش تاکید شده که جنگ اوکراین می تواند روند رشد شکننده تجارت جهانی را با ریسک های قابل توجهی مواجه سازد. مهمترین نکته گزارش از منظر منافع تجاری ایران آنکه واردات کشورهای مستقل مشترک المنافع در 2022 به شدت کاهش خواهد یافت. منطقه کشورهای مشترک مستقل مشترک‌المنافع شامل ارمنستان، آذربایجان، بلاروس قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان که بخش مهمی از محیط همسایگی را در بر می‌گیرد در سال ۲۰۲۲ شاهد افت ۱۲ درصدی در میزان واردات و کاهش ۷.۹ درصدی در در تولید ناخالص داخلی خواهد بود.

گزارش جدید بانک جهانی در مورد وضعیت اقتصادی افغانستان نیز هشدار دهنده است. برآوردهای این گزارش نشان می‌دهد که افغانستان یکی از بدترین بحران های اقتصادی خود در  دهه های اخیر را تجربه می کند.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران با انتشار گزارش "سیاست تجاری جدید اتحادیه اروپا و جایگاه ایران"، سیاست تجاری این اتحادیه تحت عنوان "بازنگری سیاست تجاری- سیاست تجاری باز، پایدار و جسورانه"را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. اتحادیـه اروپـا بـا ایـن سیاسـت جدیـد، خـود را بـرای دگرگونی­هـای اقتصـادی و بی­ثباتــی ژئوپلیتیــک در چشــم­انداز 2030 آمــاده می­کنــد. ایــن دگرگونــی اقتصــادی، ناشــی از افزایــش ســهم آســیا در اقتصـاد جهانـی، تشـدید چالش­هـای اتحادیـه اروپـا و چیـن دربـاره تغییـرات اقلیمـی و تحـولات تکنولوژیـک در عرصـه ارتباطـات جهانـی اسـت. در این گزارش ضمن دستیابی به تصویری اجمالی از وضعیت کنونی روابط تجاری ایران و اروپا، در مورد تاثیرات  احتمالی این سیاست جدید بر روابط تجاری ایران با جهان پیرامون مطالبی عنوان شده که می­تواند در درک بهتر از تحولات جهان مثمر ثمر باشد.

گزارش با بررسی وضعیت تجارت میان ایران و اتحادیه اروپا آغاز شده و اروپا را دومین شریک تجاری ایران بعد از چین معرفی می­کند. اگرچه اعمال مجدد تحریم­های ایالات متحده سبب کاهش چشمگیر میزان تجارت میان طرفین شده، اما انتظار می­رود با برقراری مجدد توافق هسته­ای، به واسطه وجود اراده سیاسی و بستر نهادی لازم، جریان تجارت، اگرچه نه به رونق سال اجرای برجام، اما به میزان چشمگیری احیا شود. سیاست جدید اتحادیه اروپا که تا حدی تحت تاثیر رقابت با قدرت اقتصادی رو به رشد چین اتخاذ شده، اهداف متعددی را دنبال می­کند که مهم­ترین آن­ها شامل کاهش مصرف سوخت­های فسیلی، افزایش کنشگری مثبت این اتحادیه در زنجیره ارزش جهانی، همکاری با جهان در راستای توسعه اقتصاد دیجیتال، ایجاد اصلاحات ضروری در سازمان تجارت جهانی، رفع موانع اجرایی شدن موافقت­نامه­های تجاری این اتحادیه با کشورهای دیگر، تقویت همکاری با همسایگان و کشورهای آفریقایی و نهایتا بهره­برداری از فضای رقابتی میان کشورها در راستای منافع ژئوپلیتیک اتحادیه اروپا است.

بدیهی است سیاست جدید، متضمن ایجاد منافع و فرصت­هایی برای اقتصاد ایران نیز هست، از جمله ایجاد انگیزه برای اروپا در راستای همکاری بیشتر با ایران، در نتیجه رقابت با چین از یک سو و افزایش تمایل چین برای سرمایه­گذاری بیشتر در ایران به دلیل محدودیت­های وضع شده در سیاست جدید برای ورود سرمایه چین به اروپا از سوی دیگر.

اما آیا این منافع توان مقابله با تاثیرات احتمالی منفی سیاست جدید اتحادیه اروپا را خواهند داشت؟ سخت‌گیرانه‌تر شدن ضوابط تجاری درباره کالاهایی با کاربردهای دوگانه و حساس، که نقش مهمی در توسعه زیرساخت­های ایران دارند و کاهش نیاز اروپا به واردات سوخت­های فسیلی از ایران، در نتیجه گذار این اتحادیه به اقتصاد سبز در بلندمدت، از مواردی است که می­تواند بخشی از جریان تجاری میان ایران و اتحادیه اروپا را مختل نماید. اگرچه در شرایط حاضر و عدم وجود روابط دیپلماتیک و تجاری رسمی میان ایران و آمریکا، رفع تحریم­های ثانویه آمریکا پیش­نیاز اصلی گسترش هر گونه روابط تجاری با اتحادیه اروپا محسوب می­شود، اما بررسی و جستجوی راه­حل برای پیامدهای منفی سیاست تجاری جدید اروپا، الزامی غیرقابل انکار خواهد بود.

مقدمه

ایران در اقتصاد سیاسی بین الملل موقعیتی دوگانه دارد. از یکسو ارتباطات بین المللی این کشور به کمترین میزان در دهه های اخیر رسیده است. از دیگر سو  کشور  به صورتی مضاعف از تحولات در محیط روانی و عملیاتی اقتصاد سیاسی بین الملل  متاثر می شود.سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را مورد بحث و بررسی قرار می دهد . در این قالب رویدادهای کلیدی  از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. در این گزارش گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.