مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هشتاد و چهارمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

همزمان با اعمال محدودیت­ بر چین برای خرید نفت خام از ذخایر اضطراری آمریکا، زبانه ­های آتش جنگ تجاری میان آمریکا و چین به دریا رسیده و آمریکا ناگزیر از تصمیم ­گیری در مورد سیاست­های مقابله با تسلط چین بر لجستیک دریایی و وضع عوارض بر کشتی­های ساخت این کشور است. اقداماتی که می­تواند به چالش­های پیش­ روی اقتصاد چین، که در سال گذشته پایین ­ترین نرخ رشد خود را از سال 1990 تجربه کرده، دامن زده و دستیابی به اهداف جسورانه این کشور برای سال 2024 را که شامل دستیابی به رشد 5 درصد و افزایش سرمایه­ گذاری خارجی است، تحت تاثیر قرار دهد. به همین ترتیب فشارهای جهانی در جهت تضعیف روسیه نیز در حال افزایش است. تصویب قانون جرم انگاری نقض تحریم­های اعمال شده بر علیه روسیه توسط پارلمان اروپا، پیشبرد طرح اختصاص عواید ناشی از دارایی­های بلوکه شده روسیه به اوکراین در اتحادیه اروپا، منوط ساختن تداوم انتقال گاز روسیه از اوکراین به درخواست اتحادیه اروپا و تشدید تحریم­های ژاپن علیه این کشور، از جمله این فشارها است.

اما بزرگ­ترین سرمایه­ گذاری در سطح منطقه، توسط عربستان و در راستای توسعه اقتصاد دیجیتال و تبدیل شدن به قطب فناوری انجام شده است. این در حالی است که عربستان در سال گذشته، افتخار دستیابی به هدف جذب 100 میلیون گردشگر را در کارنامه داشته و در حال قبضه عنوان قطب گردشگری در منطقه نیز هست. عربستان در زمینه توسعه پایدار و مقابله با گرمایش زمین هم بسیار فعال بوده و یک برنامه همکاری با قزاقستان در حوزه انرژی­های تجدیدپذیر امضا نموده است. عراق نیز در طراحی جاده توسعه، که از منظر این کشور دروازه ­ای برای ارتباط اقتصادی شرق و غرب جهان خواهد بود، پیشرفت قابل توجهی کرده است. همچنین تکمیل پروژه اتصال این کشور به خطوط انتقال نیروی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در آینده­ای نزدیک، به توسعه اقتصادی عراق سرعت خواهد داد. مقامات طالبان هم برای رفع چالش بی­برقی، به عملیاتی­ سازی پروژه برق کاسا با همکاری قرقیزستان، ازبکستان، افغانستان و پاکستان امید دارند که ضمن کمک به توسعه اقتصادی، پتانسیل افزایش اعتبار افعانستان در جهان را نیز به همراه دارد.

در بخش پژوهش­های تازه، سازمان تجارت جهانی خبر از کاهش حجم تجارت جهانی کالا در سه ماهه سوم سال 2023 داده و پیش­ بینی نموده که تجارت کالا در سال 2024 رشد متوسط پایین ­تری را همراه با ریسک بالا تجربه خواهد کرد. از سوی دیگر، به موازات تاکید بانک جهانی بر ضرورت کاهش انتشار کربن و گذار به اقتصاد سبز، یونیدو نیز در گزارشی به بررسی جایگاه هیدوژن به عنوان یک انرژی پاک در توسعه پایدار پرداخته و بر لزوم افزایش همکاری­های بین ­المللی در گسترش تولید و بهره­ گیری از آن تاکید می­کند.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می ­گیرند.

در سی و هفتمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته­ اند.

در بخش تحولات جهان، بسته تحریمی جدید اتحادیه اروپا علیه روسیه ارائه شد که این بسته طلای روسیه را هدف قرار می ‌دهد، محدودیت‌ های تجاری بیشتری را بر صادرات ماشین‌آلات اعمال می‌ کند و بیش از 50 فرد و نهاد را به لیست تحریم ‌ها اضافه می‌ کند. در مورد طلا، این پیشنهاد، واردات، خرید یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم طلای منشأ روسیه، صادر شده از روسیه پس از لازم ‌الاجرا شدن این تحریم ‌ها را ممنوع می‌ کند. در مقابل روسیه نیز از اهرم گاز در مقابل این اتحادیه استفاده می کند. قطع احتمالی جریان گاز روسیه به اروپا از مهم ‌ترین ریسک‌ ها در اقتصاد سیاسی بین‌الملل کنونی است. وقوع چنین سناریویی در زمستان پیش رو به طور فزاینده ‌ای رهبران اتحادیه را نگران می‌ کند. کشورهای اروپایی در صورت توقف کامل جریان گاز روسیه یا تمدید قطعی برنامه‌ریزی ‌شده در خط لوله نورد استریم 1، برنامه ‌هایی را برای مدیریت عرضه گاز و حتی سهمیه ‌بندی انرژی در دست اجرا دارند. از سوی دیگر وزیر صنعت و تجارت روسیه در جلسه دومای دولتی، اعلام کرد که این کشور باید سیاست اقتصادی خود را بر اولویت دادن به نیازهای داخلی متمرکز کند. او تأکید کرد که برای دستیابی به این هدف، روسیه باید سیاست صنعتی خود را اصلاح کند. در این راستا لازم است سیاست صنعتی بازار محور به سیاست تضمین حاکمیت تکنولوژیک تبدیل شده و ماشین‌آلات و تجهیزات وارداتی باید به ‌تدریج با نسخه ‌های روسی جایگزین شوند.

  مهمترین رویداد در منطقه در این هفته   سفر بایدن به عربستان بود. این سفر عمدتاً از زاویه تنش ‌های ژئوپلیتیک و نیز نقش عربستان در امنیت انرژی جهانی مورد بررسی قرار گرفت. اما این سفر نتایج اقتصادی دیگری نیز داشت از جمله حضور عربستان در طرح کلان موسوم به مشارکت برای زیرساخت و سرمایه‌گذاری جهانی و گسترش همکاری در زمینه­ هایی نظیر فناوری 5G/6G، امنیت انرژی، انرژی ‌های پاک و صنعت فضایی.   بایدن در این سفر همچنین در پی پیوند زدن اسرائیل به اقتصادهای منطقه بود. در این سفر، مجموعه اقتصادی جدیدی با مشارکت آمریکا، هند، اسرائیل و امارات عربی متحده شکل گرفت و دستور کارهایی برای پیشبرد همگرایی اقتصادی میان اعضا تعیین شد. تلاش   امارات و ترکیه برای شکل‌دهی به مشارکت جامع اقتصادی، کوشش پاکستان برای الحاق   ترکیه به کریدور اقتصادی چین - پاکستان   و موافقت صندوق بین‌المللی پول با تقاضای پاکستان برای دریافت وامی جدید از دیگر تحولات منطقه بود.

  داده ‌های تازه نیز نشان می دهد که مازاد تجاری چین رکورد زد. داده‌های جدید گمرک نشان می­ دهد که صادرات این کشور در ماه ژوئن نسبت به مدت مشابه سال گذشته 17.9 درصد افزایش ‌یافته و به 331.2 میلیارد دلار رسیده است. در این مدت واردات تنها 1 درصد افزایش یافت و به 233.3 میلیارد دلار رسید که باعث افزایش 90 درصدی مازاد تجاری نسبت به سال گذشته شد. اروپا نیز برای اولین ‌بار در شش سال گذشته از آسیا پیشی گرفته و به بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت آمریکا تبدیل شده است. این تغییر می‌ تواند نشانه‌ ای از همپوشانی فزاینده ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک اروپا و آمریکا باشد.

مرکز پژوهش­های اقتصادی اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در بیست و پنجمین گزارش از این سلسله گزارش ها، بحران تهاجم روسیه به اوکراین در محور بررسی ها قرار گرفته و تازه ­ترین تحولات تحریم­ ها و اقدامات جدید شرکت­ های بزرگ   بین­ المللی و نیز واکنش کشورهای غیرغربی، به ­ویژه همسایگان ایران به اقدام روسیه، مد نظر قرار گرفته است.

اتحادیه اروپا بار دیگر بسته تحریمی جدیدی را شامل ممنوعیت صادرات تجهیزات ناوبری به روسیه، محدودیت ارائه در خدمات به کشتی­ های تجاری این کشور، محدودیت در میزان موجودی حساب شهروندان این کشور در کشورهای اروپایی و ممنوعیت ارائه وام به ایشان، اضافه شدن برخی افراد مهم و فعال در صنایع مختلف روسیه به لیست تحریم­ ها و نیز تحریم کامل بانک مرکزی بلاروس، اعمال نموده است. اروپا به دنبال جایگزینی منابع انرژی وارداتی از روسیه تا سال 2027 است، اگرچه تحقق این استراتژی بسیار دشوار خواهد بود.

ایالات متحده نیز ارائه اسکناس دلار به روسیه را غیرقانونی اعلام کرده و واردات الماس، نوشیدنی­های الکلی و محصولات دریایی را به همراه واردات نفت، گاز و زغال سنگ، از این کشور ممنوع اعلام کرده است. همچنین مجوز اعطای کمک­ های تسلیحاتی، انسانی و اقتصادی به اوکراین را صادر نموده است. سایر متحدین آمریکا، از جمله گروه 7، ژاپن، بریتانیا، کانادا، نیوزلند، سنگاپور و ایتالیا نیز با اعمال تحریم­ هایی، تلاش بر تنگ­تر نمودن حلقه فشار به این کشور نموده­ اند.

شرکت­ های بین ­المللی بزرگ از جمله شل، بویینگ، ایرباس، نستله، شرکت ­های بزرگ حوزه حسابرسی، ویزا و مسترکارت و نیز یک سیستم پرداخت ژاپنی (موسوم به جی سی بی)  فعالیت­ های خود را در روسیه محدود نموده و یا به طور کامل از این کشور خارج شده­ اند.

در مقابل، روسیه نیز با تهیه لیستی از کشورهای غیر دوست، اقدام به محدودیت­ روابط تجاری با ایشان نموده است. همچنین تجارت با چین را طی دو ماه گذشته به طور معناداری افزایش داده و چین نیز تمایل خود را به افزایش سرمایه­ گذاری در شرکت­های نفتی و آلومینیومی روسیه ابراز نموده است. اگرچه سیاست چین در هفته ­های اخیر از حمایت ضمنی از روسیه به سوی تاکید بر توقف جنگ تغییر موضع داشته است. پاکستان نیز با هدف استفاده از این فرصت، توافقاتی را در حوزه واردات گندم و گاز با روسیه امضا نموده است. ترکیه روابط تجاری خود را با روسیه دنبال کرده و امارات متحده عربی ضمن تلاش برای افزایش روابط تجاری خود با روسیه، به همراه عربستان سعودی، به فشارهای موجود برای تزریق بیشتر نفت به بازار واکنش منفی نشان داده است.

با این وجود، بررسی ­ها حاکی از افت ده درصدی تولید ناخالص داخلی روسیه، رشد تنها دو دهم درصدی چین و نیز عدم تاثیرپذیری چشمگیر کشورهای اروپایی و ایالات متحده از      تحریم های اعمالی بر روسیه است.

در ميان شاخص‌هاي اقتصاد كلان، توليد ناخالص داخلي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. زيرا نه تنها به‌عنوان مهم‌ترين شاخص عملكرد اقتصادي در تجزيه و تحليل‌ها و ارزيابي‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد، بلكه بسياري ديگر از اقلام كلان اقتصاد و محصولات جانبي، محاسبه و برآورد آن محسوب مي‌گردند.
در این گزارش ابتدا در بخش اول با جمع آوری نظرات ذهنی و کارشناسانه اقتصاددانان و فعالان اقتصادی به جمع بندی کلی در مورد پیش‌بینی نرخ رشد اقتصادی در سال‌های آینده پرداخته می‌شود. سپس در بخش دوم پیش‌بینی نرخ رشد اقتصادی ایران از دیدگاه نهادهای ملی و بین‌المللی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بخش سوم گزارش با استفاده از اطلاعات گذشته توسط مدل سری‌های زمانی ساختاری (STSM) و مدل ARIMA نرخ رشد اقتصادی در ایران پیش‌بینی می‌شود. در بخش چهارم به جمع بندی کلی در مورد پیش‌بینی رشد اقتصادی جهت استفاده فعالین اقتصادی برای اتخاذ تصمیمات در آینده پرداخته می‌شود.

مجله اکونومیست، در آخرین گزارش خود پیش‌بینی کرده است که نرخ تورم ایران در سال آینده با اتخاذ سیاست پولی انبساطی و تداوم کاهش ارزش پول ملی، از رقم 8/28 درصد به 32 درصد خواهد رسید و اگر مذاکرات ایران و آمریکا بر سر مسائل هسته‌ای و برجام به نتیجه برسد، رشد اقتصادی ایران در سال 1401 (23-2022 میلادی) به رقم قابل توجهی خواهد رسید. بنابراین بر خلاف پیش‌بینی‌های صورت گرفته جهت بهبود رشد اقتصادی ایران در سال 2021، نشانه‌هایی از کاهش تورم به طور چشم‌گیری وجود ندارد. اقتصاد ایران چالش‌های متفاوتی دارد که باعث ایجاد پیچیدگی در فضای اقتصادی ‌می‌شود و بهبود شرایط اقتصادی مستلزم پیش‌شرط‌های زیادی است