در این گزارش به بررسی و چگونگی محاسبه شاخص مدیران خرید در ایران و جهان پرداخته می‌شود. بررسی گزارش‌های 9 ماهه شامخ تا پایان آذر 1402 نشان می‌دهد فعالان اقتصادی با مشکلات متعددی روبرو هستند. تأمین ارز و پیمان‌سپاری ارزی، کمبود تجهیزات و مواد اولیه، کمبود نیروی کار ماهر، تغییرات سریع و پیاپی مقررات، مشکلات مربوط به تأمین نقدینگی، معطلی در گمرکات، عدم پرداخت مطالبات از سوی بخش‌های دولتی و نیمه‌دولتی، کاهش فروش و تقاضا، کمبود انرژی و قیمت‌گذاری دستوری از جمله این مشکلات هستند. تکرار مداوم این مسائل در 9 ماه گذشته، ضرورت توجه و حل آنها توسط سیاست‌گذاران و متولیان امر را بیش از پیش آشکار می‌کند.

بر اساس نتایج حاصل از پایش ملی محیط کسب‏وکار ایران در تابستان ۱۴۰۰، رقم شاخص ملی، 5.91 (نمره بدترین ارزیابی 10 است) محاسبه شده که تا حدودی از وضعیت این شاخص نسبت به ارزیابی فصل گذشته (بهار 1400 با میانگین 5.90) بدتر است.

در تابستان ۱۴۰۰، فعالان اقتصادی مشارکت‌کننده در این پایش، به‌ترتیب سه مؤلفه 1-غيرقابل پيش‏بيني بودن و تغییرات قيمت مواد اوليه و محصولات، 2-بی‏ثباتی سیاست‏ها، قوانین و مقررات و رویه‏ های اجرایی ناظر بر کسب‌وکار و 3-دشواری تأمین مالی از بانک ها را نامناسب‌ترین مؤلفه‌های محیط کسب‌وکار کشور نسبت به سایر مؤلفه‌ها ارزیابی نموده‌اند.

بر اساس یافته‌های این طرح در تابستان ۱۴۰۰، استان‌های اردبیل، کرمان و کرمانشاه به‌ترتیب دارای بدترین وضعیت محیط کسب ‏وکار و استان‌هاي مرکزی، آذربایجان غربی و خراسان رضوی به‌ترتیب دارای بهترین وضعیت محیط کسب ‏وکار نسبت به سایر استان‌ها ارزیابی شده‌اند.

براساس یافته های طرح، میانگین ظرفیت تولیدی(واقعی) بنگاه‌های اقتصادی شرکت‌کننده در فصل تابستان معادل 40.32 درصد بوده که نسبت به همین میزان در زمستان گذشته (38.64 درصد)، با افزایش 68.1 واحدی مواجه شده است.

فعالان اقتصادی به طور متوسط، میزان تاثیر کرونا بر کسب‌وکار را 6.44 ارزیابی نمودند. لازم به ذکر است که شاخص کل کشور، شاخص استانی و سایر شاخص ها نیز در این فصل با درنظرگرفتن این عامل محاسبه و گزارش شده اند.

بر اساس نتایج این پایش در تابستان ۱۴۰۰، وضعیت محیط کسب ‏وکار در بخش خدمات (5.88) در مقایسه با بخش‌های کشاورزی (5.72) و صنعت (5.84) نامناسب‌تر ارزیابی شده است.

در بین رشته فعالیت‌های اقتصادی برحسب طبقه بندی استاندارد ISIC.rev4 ، رشته فعاليت‌های 1-ساختمان، 2-حمل و نقل و انبارداری و 3-املاک و مستغلات دارای بدترین وضعیت محیط کسب‏ وکار و رشته فعاليت‌های 1-مالی و بیمه، 2-هنر، سرگرمی و تفریح و 3-کشاورزی، جنگل‌داری و ماهی‌گیری بهترین وضعیت محیط کسب ‏وکار را در مقایسه با سایر رشته فعالیت‌های اقتصادی درکشور داشته‌اند.

وضعیت محیط کسب وکار کشور برحسب تعداد کارکنان شاغل در بنگاه های بر اساس نتایج بدست آمده به صورت بنگاه های با کمتر از ۵ کارکن (5.91) دارای بدترین وضعیت و بنگاه های دارای 50-100 کارکن (5.71) دارای بهترین وضعیت محیط کسب وکار نسبت به سایر بنگاه ها ارزیابی شده اند. وضعیت محیط کسب وکار کشور برحسب سال تاسیس بنگاه اقتصادی در کارگاه‌های کمتر از ۲ سال، بدترین وضعیت (6.12) و در کارگاه‌های بیشتر از ۱۶ سال، دارای بهترین وضعیت (5.80) ارزیابی شده اند.

بر اساس نظریه عمومی کارآفرینی شین، شاخص ملی محیط کسب‏ وکار ایران در تابستان ۱۴۰۰، عدد 6.06 (عدد 10 بدترین ارزیابی است) به دست آمده است که بدتر از وضعیت این شاخص در ارزیابی فصل گذشته (بهار 1400 با میانگین 6.02) است. میانگین ارزیابی محیط اقتصادي عدد 6.33 است که در ارزیابی فصل گذشته عدد 6.19 حاصل شده بود و میانگین ارزیابی محیط نهادي عدد 5.83 است که در فصل گذشته عدد 5.89 ارزیابی شده بود. بر این اساس، محیط علمی و آموزشی با عدد 5.41 و محیط مالی با عدد 8.15 به ترتیب مساعدترین و نامساعدترین محیط‌ها بر اساس نظریه عمومی کارآفرینی شین بوده‌اند. لازم به ذکر است که شاخص شین به دلیل درنظر گرفتن وزن عوامل مختلف در محاسبه، از دقت بیشتری نسبت به شاخص کل کشور برخوردار است.

 شامخ کل اقتصاد - دوره بیستم

Ø      شامخ کل اقتصاد در اردیبهشت ماه، 53.84 به دست آمده‌است که نسبت به فروردین ماه(39.65) افزایش داشته و همانطوری که طبق روال سال‌ قبل انتظار می‌رفت بعد از بازگشایی کسب و کارها به طور معمول شاهد بهبود فعالیت‌ها در اردیبهشت ماه هستیم.

Ø      شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در اردیبهشت (49.80) برای دومین ماه پیاپی کاهش داشته‌است هر چند شدت کاهش آن نسبت به فروردین ماه بسیار کمتر بوده‌است.

Ø      شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده (49.49) هر چند همچنان زیر 50 است و کمتر از ماه قبل ولی کمترین نرخ کاهش را از ابتدای شروع طرح طی 20 ماه گذشته در اردیبهشت ماه ثبت کرده‌است.

Ø      شاخص میزان فروش کالاها و خدمات 51.15 افزایش ملایمی نسبت به ماه قبل داشته است که این این افزایش هم فقط در بخش صنعت بوده و بخش ساختمان و خدمات و کشاورزی با کاهش روبرو بوده‌اند.

شامخ صنعت - دوره سی و دوم

Ø      شاخص مدیران خرید صنعت در اردیبهشت ماه 63 ثبت شده‌است که نسبت به فروردین افزایش قابل توجهی داشته و تقریبا مشابه اردیبهشت سال‌ قبل(63.21) است.

Ø      شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در اردیبهشت ماه (81/61) نسبت به فروردین افزایش داشته که نشان دهنده بهبود در تقاضای مشتریان پس از پایان تعطیلات فروردین ماه است اگرچه شدت افزایش آن در مقایسه با سال‌های قبل کمتر است.

شاخص موجودی مواد اولیه در اردیبهشت (59/53) برای دومین ماه بعد از بهمن عدد بالای50 را به ثبت رسانده‌است و در مجموع این شاخص اردیبهشت بالاترین را ابتدای شروع طرح در بخش صنعت به ثبت رسانده‌است

شامخ کل اقتصاد – دوره نوزدهم

Ø      شامخ کل اقتصاد در فروردین ماه، 39.65 به دست آمده‌است که نسبت به اسفند (54.73) کاهش قابل توجهی داشته و از فروردین سال گذشته کمترین نرخ را ثبت کرده‌است. دلیل اصلی آن را می توان تعطیلات نوروز و همچنین گسترش موج چهارم کووید19 در کشور دانست.

Ø      شاخص میزان فعالیت‌های کسب وکار در فروردین ماه (36.15) نسبت به اسفند ماه (58.39) کاهش چشمگیری داشته‌است و بیشترین کاهش این شاخص به دلیل کاهش شدید میزان تولید در بخش صنعت است.

Ø      شاخص قیمت خرید مواداولیه یا لوازم خریداری شده (81.86) نسبت به ماه قبل (78.56) با شدت بیشتری افزایش داشته‌است و  طی 5 ماه گذشته به بیشترین مقدار خود رسیده‌است.

Ø      شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده (62.98) بیشترین مقدار خود را از ابتدای شروع طرح به ثبت رسانده‌است که پیش‌بینی بهبود و رونق فعالیت‌ها در اردیبهشت ماه را نشان می‌دهد.البته به طور طبیعی بخشی از این افزایش مربوط به کاهش شدید شاخص در فروردین ماه بوده است.

شامخ صنعت – دوره سی و یکم

 Ø      شاخص مدیران خرید صنعت در اسفند 37.28 بوده‌است که نشان دهنده رکود در اکثر فعالیت‌های صنعتی در فروردین ماه است. در فروردین ماه همه زیرشاخص‌های اصلی شامخ صنعت به غیر از شاخص میزان استخدام کاهش داشتند و  عدد زیر 50 را ثبت کرده‌اند.

Ø      شاخص مقدار تولید محصولات در فروردین (28.40) کاهش شدیدی نسبت به اسفند(56.15) داشته و  رکود در اکثر فعالیت‌های صنعتی را به علت تعطیلات در فروردین و کاهش شدید تقاضا نشان می‌دهد.

Ø      شاخص سرعت انجام وتحویل سفارش (43.78) به دلیل تعطیلات عید و اوج‌گیری کووید 19 به یکی از کمترین مقادیر خود طی 12ماه اخیر از فروردین سال گذشته رسیده‌است.

شاخص موجودی مواد اولیه در فروردین (43.01) با شدت بیشتری نسبت به ماه قبل کاهش داشته و طی 5ماه گذشته از آّبان ماه کمترین مقدار خود را ثبت کرده‌است

شامخ کل اقتصاد- دوره هجدهم

Ø      شامخ کل اقتصاد (53/74) نسبت به بهمن ماه(53.73) اندکی افزایش داشته و بالاترین رکورد را از ابتدای شروع طرح در کل اقتصاد، ثبت کرده‌است.

Ø      شاخص میزان فعالیت‌های کسب وکار (56.71) نسبت به دی ماه (50.01) افزایش قابل توجهی داشته است. این شاخص در تمامی  بخش­های کشاورزی، خدمات، صنعت و ساختمان، بهبود نسبت به بهمن­ماه را نشان می‌دهد.

Ø      شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان (55.52) اندکی نسبت به بهمن ماه (53.43)، افزایش داشته و این شاخص نیز بیشترین میزان خود را از ابتدای شروع طرح ثبت کرده‌است. بخش صنعت در میان سایر بخش‌ها بیشترین مقدار افزایش این شاخص را داشته‌است.

Ø      شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات (60.30) نسبت به بهمن ماه (53.72) نیز افزایش قابل توجهی داشته‌است و بیشترین مقدار خود را به ثبت رسانده‌است

شامخ صنعت – دوره سی ام

Ø      شاخص مدیران خرید صنعت در اسفند29/57 بوده است که کماکان نشان دهنده رونق در اکثر فعالیت‌های صنعتی است. هرچند عدد شاخص نسبت به بهمن ­ماه (34/58) اندکی کاهش داشته است ولی در اسفندماه، همه زیرشاخص‌های اصلی شامخ صنعت به غیر از موجودی مواداولیه خریداری‌شده عدد بالای 50 را ثبت کرده‌اند.

Ø      شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان (18/62) طی 10ماه گذشته از اردیبهشت ماه سال 1399بالاترین مقدار خود را ثبت کرده‌است. افزایش تقاضا باتوجه به افزایش میزان صادرات هم ناشی از تقاضای داخلی و هم خارجی است.

شاخص میزان صادرات کالا (66/52) نسبت به ماه قبل افزایش داشته‌است و میزان شاخص صادرات محصولات صنعتی طی 30 ماه گذشته از ابتدای شروع طرح بیشترین مقدار خود را به ثبت رسانده‌است و برای دومین ماه پیاپی بیشتر از 50 شده‌است .

       عدد شامخ کل اقتصاد (۴۵/۷) همچنان وضعیت رکود در فعالیت‌ها را نشان می‌دهد اما نسبت به مهرماه (۴۴/۴۷) اندکی بهبود را ثبت نموده است

         شاخص میزان فعالیت‌های کسب و کار (۴۶/۶۸) درآّبان نسبت به مهرماه (۴۳/۵۱) با نرخ کاهش کمتری روبرو بوده‌است. اگرچه این شاخص در بخش صنعت و ساختمان با کاهش روبرو بوده‌است اما ملایم­تر شدن نرخ کاهش بخش خدمات و کشاورزی در مجموع باعث افزایش اندک آن شده‌است

         شاخص قیمت خرید مواداولیه یا لوازم خریداری شده (۸۳/۰۹) که طی ماه‌های گذشته رکورد افزایش قیمت را شکسته بود در آبان ماه برای اولین بار طی ۷ ماه گذشته، کاهشی داشته‌است که دلیل عمده آن روند کاهش در نرخ ارز بوده‌‌است

شامخ صنعت – دوره بیست وسوم

 شاخص مدیران خرید صنعت در آبانماه (۴۷/۶۳)، طی ۷ ماه گذشته یکی از کمترین مقادیر خود را به ثبت رسانده‌است. به نظر می‌رسد تأثیر محدودیت‌های ناشی از کووید۱۹ و همچنین انتظار کاهش قیمت‌ها باعث کاهش در تقاضا و همچنین کمبود شدید در مواد اولیه و نقدینگی تولیدکنندگان، باعث رکود در این بخش شده‌است

- شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان (۴۴/۰۲) در آبان نسبت به مهر (۵۵/۴۲)، با افت قابل توجهی روبرو بوده‌است

شاخص قیمت خرید مواداولیه (۷۹/۹۰)  در آّبان نسبت به مهرماه (۹۴/۸۲) روند کاهشی را در  افزایشی قیمت‌ها طی ۷ ماه گذشته نشان می‌دهد که به دنبال تأثیر کاهش نرخ ارز اتفاق افتاده‌است. در آبان ماه، قیمت کالاها و محصولات تولیدشده نیز (۶۲/۱۲) روند کاهشی نسبت به ماه قبل(۷۲/۸۱) را تجربه نموده است

شامخ کل اقتصاد- دوره سیزدهم 

• عدد شامخ کل اقتصاد (۴۴/۴۷) وضعیت رکود در فعالیت اکثر بنگاه‌های اقتصادی به خصوص در بخش خدمات و کشاورزی را نشان می‌دهد و نسبت به شهریور ماه (۴۶/۸۶ )کاهش در فعالیت بنگاه‌ها با شدت بیشتری ادامه دارد. 

• شاخص قیمت خرید مواداولیه یا لوازم خریداری شده (۹۳/۱۷)بار دیگر رکورد شکسته و در مهر بیشترین مقدار خود را طی ۱۳ماهه گذشته از ابتدای شروع طرح تاکنون داشته است.

• شاخص میزان استخدام و بکارگیری نیروی انسانی(۴۴/۵۱) نسبت به ماه قبل(۴۸/۴۶) نرخ کاهش بیشتری را داشته است که عمدتاً به دلیل کاهش استخدام در بخش خدمات ‌‌است.

• شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات (۴۱/۸۵) همچنان نسبت به ماه قبل کاهشی است که ناشی از افزایش قیمت‌ها و در پی آن کاهش سفارشات است.

شامخ صنعت – دوره بیست و پنجم 

• شاخص مدیران خرید صنعت در مهر ماه، ۲۲/۵۲ است  و روند افزایشی البته با نرخ کمتری نسبت به ماه قبل دارد. به غیر از موجودی مواد اولیه خریداری شده سایر زیرشاخص های اصلی تعیین کننده شاخص کل، وضعیت را بهتر از ماه قبل نشان می‌دهند.

• شاخص موجودی مواداولیه خریداری شده (۴۶/۳۷) با ادامه و افزایش در شیب روند کاهشی خود طی ۶ ماه گذشته به کمترین مقدار رسیده‌است.

• قیمت مواد اولیه خریداری شده (۸۲/۹۴) طی ۲۵ ماه گذشته از شروع طرح به بیشترین مقدار خود رسیده‌است و به تبع آن قیمت فروش محصولات تولید شده (۷۴/۸۱) در مهرماه نسبت به شهریور افزایش داشته است. همچنین کمبود مواد اولیه از یک سو و نوسانات شدید قیمتی از سوی دیگر باعث شده تا تولیدکنندگان مواد اولیه مورد نیاز را در قیمت‌های بسیار بالا تأمین کنند.

سالنامه آماری۱۳۹۸ به دو زبان فارسی و انگلیسی توسط مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران منتشر شد. این سالنامه اطلاعات جامع آماری بخش خصوصی کشور در سال  ۱۳۹۸ شامل آخرین اطلاعات آماری موجود در زمینه فعالیت‌ها و خدمات ارائه شده توسط اتاق ایران و همچنین نتایج حاصل از اجرای طرح‌های آمارگیری و آمارهای ثبتی مرتبط با عملکرد بخش خصوصی توسط دستگاه‌های اجرایی کشور است

سالنامه آماری ۱۳۹۸اتاق ایران از چهار بخش عملکرد اتاق ایران به عنوان پارلمان بخش خصوصی در تسهیل امور فعالان اقتصادی به شرح اقدامات و فعالیت‌های واحدهای مختلف آن اختصاص دارد. در این بخش همچنین اطلاعات اعضای اتاق به تفکیک رشته فعالیت‌های اصلی و فرعی آن‌ها ارائه شده است

در بخش دوم، آمارهای مربوط به فعالیت‌های بخش خصوصی از سازمان‌ها، دستگاه‌ها و مراکز آماری موجود گردآوری شده‌است. آمار مربوط به تعداد کارگاه‌ها، تعداد شاغلان، تعداد معادن، تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، تعداد بهره‌برداران حوزه کشاورزی و همچنین ارزش سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در بخش خصوصی کشور جزو آمار ارائه شده در این بخش است

در بخش سوم سالنامه، نتایج طرح‌های آمارگیری اتاق ایران از جمله پایش محیط کسب‌وکار، شاخص مدیران خرید در بخش صنعت و ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی اصلی مرتبط با محیط کسب‌وکار برای کل سال محاسبه و منتشر شده است

در بخش چهارم، جایگاه ایران در اقتصاد جهان بررسی شده است. این بخش که اطلاعات آن از منابع مختلف بین‌المللی از جمله مجمع جهانی اقتصاد و بانک جهانی استخراج شده، به مؤلفه‌های مربوط به انجام کسب‌وکار و مقایسه رقابت‌پذیری ایران با سایر کشورها اختصاص دارد. آمار مربوط به وضعیت صادرات و واردات، حمل‌ونقل، گردشگری، تولید نفت، فولاد، سیمان و انرژی خورشیدی نیز در این بخش آمده است

شامخ کل اقتصاد- دوره دوازدهم
 عدد شامخ کل اقتصاد (۴۶/۸۶ )همچنان بر وضعیت رکودی در فعالیت اکثر بنگاه‌های اقتصادی حکایت دارد هرچند روند کاهش در فعالیت بنگاه‌ها فقط اندکی ملایمتر از مرداد ماه (۴۶/۴۳) است.
شاخص میزان فعالیت‌های کسب ‌وکار (۴۸/۹۸) بیشترین مقدار را در بین ۵زیرشاخص اصلی دارد که تفاوت محسوسی با مرداد ماه (۴۷/۵۸) نداشته است.
 شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده (۶۴/۳۵) کمترین مقدار در میان زیرشاخص‌ها و نشان دهنده کمبود مواد اولیه برای بنگاه‌های اقتصادی است که نسبت به مرداد ماه (۲۴/۴۰) ، همچنان کاهش داشته است.
شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان (۴۶/۹۳) پس از ۴ ماه روند کاهشی، با اندکی افزایش روبرو بوده است.
شامخ صنعت – دوره بیست و چهارم
عدد شامخ کل بخش صنعت (۵۴/۵۳) تا حدودی افزایش فعالیت‌های صنعتی در شهریور ماه را نشان می‌دهد که بخشی از این روند افزایشی به دلیل افزایش تولید و تقاضا نسبت به ماه قبل است که باعث شده شاخص نسبت به مرداد ماه (۴۸/۰۶) افزایش یابد.
• شاخص میزان سفارشات مشتریان (۵۷/۴۸) در بین ۵ زیر شاخص اصلی نسبت به مرداد ماه بیشترین (۴۴/۲۳) افزایش را داشته است.
 شاخص موجودی مواد اولیه (۴۱/۰۱) همچنان نشان دهنده کاهش در سطح موجودی مواد اولیه است که نسبت به مرداد ماه (۴۳/۰۹) همچنان روند کاهشی دارد. در مقابل قیمت خرید مواد اولیه در شهریور ماه (۹۳/۰۸) نسبت به مرداد ماه (۸۸/۶۳) افزایش داشته است.
 شاخص مقدار تولید محصولات (۵۶/۱۷) نسبت به مرداد ماه (۴۶/۲۳) افزایش یافته ‌است. این افزایش به دنبال افزایش سفارش مشتریان و میزان فروش کالاها در شهریور ماه حاصل شده است.

شامخ کل اقتصاد- دوره یازدهم

- عدد شامخ کل (۴۶/۴۳) همچنان بر وضعیت رکودی در فعالیت اکثر بنگاه های اقتصادی حکایت دارد .هر چند روند کاهش در فعالیت بنگاه ها فقط اندکی ملایم تر از تیرماه (۴۵/۴۷)است.

- - شاخص میزان سفارشات خرید مشتریان (۴۱/۵۳1) طی ۴ ماه گذشته کمترین مقدار را به ثبت رسانده است. بیشترین بخش تاثیر گذار در کاهش این شاخص ،افت شدید تقاضا در بخش صنعت بوده است. 

- شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده  (۴۰/۲۴) کمترین مقدار در میان زیرشاخص ها و نشان دهنده کمبود مواد اولیه برای بنگا های اقتصادی است. از سوی دیگر قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده (۹۰/۲۷) نیز افزایش در قیمت مواد اولیه را نشان می دهد.

شامخ صنعت – دوره بیست وسوم 

- عدد شامخ کل بخش صنعت (۴۸/۰۶) کاهش فعالیتهای صنعتی در مرداد ماه را نشان می دهد که بخشی از این روند کاهشی به دلیل تعطیلات تابستانی بعضی از بنگاه ها در مرداد و بخشی دیگر ناشی از کاهش شدید تقاضا و فروش است که باعث شده شاخص نسبت به تیرماه (۵۵/۲۵)با کاهش شدید روبرو باشد.

- شاخص میزان سفارشات مشتریان (۴۴/۲۳) نسبت به تیرماه (۵۸/۸۵) باکاهش روبرو بوده است،کاهش این شاخص نشان دهنده تاثیر افزایش قیمت ها طی ماه های اخیر بر تقاضای مشتریان است.

- شاخص موجودی اولیه (۴۳/۰۹) همچنان نشان دهنده کاهش در سطح موجودی مواد اولیه است اما این روند کاهشی نسبت به تیرماه (۳۹/۵۳) اندکی کمتر شده است.

- شاخص مقدار تولید محصولات (۴۶/۲۳) نسبت به تیرماه (۵۶/۴۷)کاهش یافته است. این کاهش به دنبال کاهش شدید مواد اولیه در ماه های گذشته و کمبود شدید نقدینگی و همچنین کاهش میزان سفارشات مشتریان در مردادماه بوده است.