هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی روند شکل‌گیری بازارهای مشترک در پهنه جهانی، تبیین ساختار حکمرانی آنان و برگرفتن درس‌هایی برای تشکیل بازار مشترک اسلامی است. به دیگر سخن، موضوعات اقتصاد به معنای ریاضیاتی آن در کانون این پژوهش نیست. در این راستا تجربه تشکیل بازار مشترک در اروپا، آسیای شرقی، خاورمیانه، آمریکای جنوبی و آفریقا مورد بحث و بررسی قرار گرفته، روند تشکیل بازارها و اقدامات گام به گام کشورهای عضو بررسی شده و ساختار حکمرانی آنان تبیین گشته است. بی شک توجه به روند شکل‌گیری این بازارها، چالش‌هایی که کشورهای عضو در این روند با آن روبرو بودند و شیوه‌های حل و فصل چالش‌ها و نیز ساختارهای حکمرانی طراحی شده می‌تواند آموزه‌های مهمی برای کشورهای اسلامی جهت تشکیل بازار مشترک در بر داشته باشد.
بر مبنای تجربیات شکل‌گیری بازارهای مشترک در اتحادیه اروپا، مرکوسور، آسه‌آن، شورای همکاری خلیج‌فارس و بازار مشترک شرق و جنوب آفریقا می‌توان گام های اولیه کلیدی را برای ایجاد بازار مشترک جدید در جهان اسلام را به صورت ذیل دسته‌بندی کرد:
- اراده و تعهد سیاسی: وجود اراده و تعهد سیاسی از سوی کشورهای عضو برای پیگیری یکپارچگی و همکاری اقتصادی اهمیت بسیار دارد. این امر مستلزم تلاش‌ها و مذاکرات دیپلماتیک سطح بالا برای اطمینان از همسویی اهداف و مقاصد میان کشورهای شرکت‌کننده است.
- مطالعات و ارزیابی‌های امکان‌سنجی: انجام مطالعات و ارزیابی‌های جامع امکان‌سنجی برای ارزیابی پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تشکیل بازار مشترک یکی دیگر از گام‌های کلیدی است. این امر مستلزم تجزیه و تحلیل مزایای بالقوه، چالش‌ها و تاثیرات بر بخش‌های مختلف اقتصاد در کشورهای عضو است.
- چارچوب حقوقی و نهادی: تدوین یک چارچوب قانونی و نهادی برای بازار مشترک، از جمله تدوین یک معاهده یا توافقنامه که اهداف، قوانین و مقررات حاکم بر بازار مشترک را مشخص می‌کند، (همان‌گونه که تجربه مرکوسور نشان می‌دهد) حیاتی است. این چارچوب همچنین نقش‌ها و مسئولیت‌های نهادهای بازار مشترک و کشورهای عضو را مشخص می‌کند.
- سیاست‌های تجاری و سرمایه‌گذاری: هماهنگ کردن سیاست‌های تجاری و سرمایه‌گذاری بین کشورهای عضو، از جمله کاهش موانع تجاری، تعرفه‌ها و موانع غیرتعرفه‌ای برای تسهیل حرکت آزاد کالاها، خدمات و سرمایه در بازار مشترک از دیگر گام‌های کلیدی است.
- زیرساخت و اتصالات: تقویت زیرساخت و اتصالات بین کشورهای عضو برای تسهیل حرکت بهینه کالاها، خدمات و افراد که شامل سرمایه‌گذاری در شبکه‌های حمل و نقل، زیرساخت‌های انرژی و اتصال دیجیتال برای ارتقای یکپارچگی اقتصادی باشد.
- ظرفیت‌سازی نهادی: ایجاد ظرفیت نهادی بازار مشترک برای تنظیم موثر و نظارت بر عملکرد بازار مشترک که شامل توسعه نهادهای نظارتی، ساز و کارهای حل اختلاف و آژانس‌های نظارت بر بازار می‌شود.
- آگاهی عمومی و مشارکت ذینفعان: تعامل با بخش عمومی، بخش خصوصی و جامعه مدنی برای افزایش آگاهی در مورد مزایای بازار مشترک و جلب حمایت از فرآیند ادغام از طریق رایزنی و مشارکت ذینفعان برای اطمینان از مشارکت گسترده بسیار مهم است.
- پروژه‌های آزمایشی و ادغام بخشی: اجرای پروژه‌های آزمایشی و طرح‌های ادغام بخشی برای نشان دادن مزایای همکاری و ادغام اقتصادی در پرتو تمرکز بر بخش‌های خاص مانند کشاورزی، تولید یا خدمات می‌تواند به ایجاد مشوق‌ها و نشان دادن تاثیر بالقوه بازار مشترک کمک کند.