مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در شصت و پنجمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان، طرح جنجالی لغو امتیازهای تجاری چین توسط آمریکا، فرصت بالقوه­ای برای بهره ­برداری سایر اقتصادهای بزرگ از کالاهای ارزان چینی فراهم آورده و در عین حال تهدیدی نیز برای آمریکا محسوب می­شود. از آنجا که به نظر می­رسد چین در حال فتح بازارهای صادراتی جهان باشد، به نحوی که در سه ماهه نخست سال جاری میلادی، با تصاحب جایگاه ژاپن، تبدیل به بزرگترین صادر کننده خودرو در جهان شد، آمریکا در صورت لغو قانون مذکور، بدون شک به دلیل محرومیت از کالاهای ارزان قیمت چینی با کاهش استانداردهای زندگی مواجه خواهد شد و به دلیل هزینه‌های بالاتر، به مکانی کمتر جذاب برای سرمایه‌گذاری شرکت‌ها تبدیل می‌شود. چین همچنین در رقابت با هند در حوزه تجارت با روسیه، توانسته پس از دلار، جایگاه یوان را به عنوان یکی از ارزهای مسلط در پرداخت­های روسیه تحکیم نماید. اگرچه همچنان دلارزدایی از روابط تجاری روسیه با سایر کشورها، با پیچیدگی و ابهامات فراوانی روبه ­رو است.

در سطح منطقه نیز چین در جایگاه یک بازیگر کاملا کلیدی قرار دارد. علاوه بر سرمایه­ گذاری­های عظیم در صنایع بزرگترین شریک تجاری عربی خود، یعنی عربستان و نیز مشارکت­های اقتصادی متنوع و چشمگیر، به ویژه در حوزه حمل و نقل و لجستیک، با امارات متحده عربی به عنوان رابط میان سه قاره آسیا، اروپا، آفریقا، پیش ­بینی می­شود پس از دهمین نشست کنفرانس تجاری اعراب و چین که قرار است در ژوئن سال جاری برگزار شود، فصل تازه­ای از روابط اقتصادی چین با جهان عرب رقم بخورد. در این میان، عربستان در فرآیندی رقابتی با امارات، در تلاش است تا حداکثر بهره­ برداری را از بازار بزرگ مصر داشته باشد. این کشور همچنین در ادامه روابط سخاوتمندانه خود با ترکیه، در تلاش است تا پیمانکاران ترک را در پروژه­ های آرامکو مشارکت دهد. علاوه بر این، عربستان حجم تجارت خود با روسیه را نیز در گروه محصولات کشاورزی و غذایی، تا دو برابر افزایش داده است. روسیه هم مانند عربستان، با تامین بخش مهمی از واردات ترکیه، به استقلال این کشور از جریان­های مالی غرب سرعت بخشیده است. شایان توجه است که عربستان در ماه مارس، به عنوان شریک گفتگو به سازمان همکاری شانگهای که توسط چین و روسیه رهبری می‌شود، پیوست. ریاض همچنین رسماً برای پیوستن به گروه کشورهای نوظهور بریکس درخواست داده است. در دیگر سو، کشورهایی مانند قزاقستان و ازبکستان نیز در راستای تنوع بخشی به اقتصاد و پیشبرد اهداف بلندپروازانه خود، اقداماتی را در راستای جذب سرمایه­ گذاری خارجی انجام داده اند که موفقیت­ آمیز بوده و شرح آن به تفصیل در متن گزارش آورده شده است.

کشاورزی به تولید مواد غذایی و کالا از راه زراعت و جنگلداری و دامداری است. کشاورزی همان چیزی است که به ظهور تمدن منجر شد. مطالعه کشاورزی به نام علم کشاورزی شناخته می‌شود.
سیستم‌های تولید دام
حیواناتی مانند قاطر، لاما، اسب، شتر، گاو، گوسفند و خوک و سگ را برای استفاده از گوشتشان و یا محصولات دامی (مانند شیر، پشم و …) پرورش می‌دهند. یک نوع برورش، پرورش دادن دام در مراتع می‌باشد و آن در صورتی است که نتوان از آن زمین استفاده دیگری نمود که در این صورت دام را در مراتع رها می‌کنند تا از علوفه موجود در مراتع تغذیه نماید در عوض کود دامی حاصله می‌تواند برای مرتع مفید می‌باشد. تقریبا ۶۸ ٪ از مراتع دائمی مورد استفاده دام هستند.

سرمایه گذاری مستقیم خارجی یکی از اصلیترین نمودهای بر اهمیت حیاتی سرمایه گذاری خارجی اتفاق نظر دارند. از دید آنها این مسأله، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به نیرویی برای ایجاد طیف وسیعی از تحولات اقتصادی مبدل شده و میتواند ابزاری برای رشد و توسعه باشد. امروزه اغلب کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه که از امکانات اقتصادی کمتر و نقدینگی پائین تری برخوردارند، برای اجرای طرحهای اقتصادی و رشد اقتصادی – صنعتی خود، به دنبال جذب سرمایه های خارجی هستند. از اینرو سرمایه گذاری خارجی دارای ابعاد سیاسی و اقتصادی وسیعی میباشد.

ایران در منطقهای از جهان واقع شده است که موقعیت ممتاز راهبردی و ژئواکونومیک آن بر هیچکس پوشیده نیست.

به همین دلیل از هر لحاظ استعداد پیشرفت، صنعتی شدن و برخورداری از یک شرایط مرفه و شایسته را داراست. ایران سرزمینی است وسیع با آب و هوای گوناگون، منابع انرژی فراوان، معادن سرشار زیرزمینی، نیروی انسانی جوان و جویای کار و سرمایه و زیربنای لازم برای رشد و توسعه .لذا مدیریتی توانا میتواند با اتخاذ سیاستهای مناسب اقتصادی، از این موقعیت ویژه، کشوری ثروتمند، پیشرفته و صنعتی بیافریند. تصمیم گیریهای منطقی و اصلاح دیدگاهها و ساختارها، پیش شرط دستیابی به پیشرفتهای آینده کشور است. اقتصاد ایران پس از گذراندن چند دهه پر فراز و نشیب در حال حاضر در مسیری قرار دارد که نیازمند بازبینی و ارزیابی عملکردها، امکانات و رشد و توسعه در اوضاع متحول جهانی است.

در دهه های اخیر به طور میانگین حدود ۱۲ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور به سرمایه گذاری اختصاص یافته است.

میزان سرمایه گذاری خارجی به عنوان یکی از اصلیترین شاخصهای اقتصادی کشورها به شمار میرود. اما کشور ما در این مهم علیرغم وجود پتانسیلها و ظرفیتهای در خور توجه، نتوانسته است به جایگاه مناسبی در جهان دست یابد. از طرفی در جهت شناسایی دلایل این عقب افتادگی نیز عزم مشخصی در کشور شکل نگرفته است. از اینرو ارزیابی و آسیب شناسی موضوع سرمایه گذاری خارجی در ایران به صورت عملیاتی و کاربردی و تلاش برای ارائه راهکارها و رفع موانع و محدودیتهای سرمایه گذاری خارجی ضرورتی است که باید هرچه زودتر به آن پرداخته شود.

سرمايه گذاري خارجي را مي توان يکي از مهم ترين پديده هاي اقتصادي قرن حاضر دانست. سرمايه مي تواند بخش توليد را تحرک ببخشد و با افزايش توليد، موجب رشد تجارت، بهبود سطح زندگي مردم و رشد و توسعه اقتصادي شود. فقدان سرمايه يکي از عوامل اصلي گرفتار آمدن بسياري از کشورها در دور باطل فقر و توسعه نيافتگي شناخته شده است و علاوه بر آن که بيکاري گسترده را به دنبال دارد، موجب عقب ماندگي سطح توليد ملي مي شود و در مرحله بعد به فقر اقتصادي مي انجامد. راه حل اصلي فائق آمدن بر مشکل کمبود سرمايه و خروج از دور باطل فقر و توسعه نيافتگي، استفاده کشورهاي در حال توسعه از سرمايه هاي انباشته شده در کشورهاي توسعه يافته و به طور کلي جذب سرمايه گذاري خارجي عنوان شده است.

براي سرمايه گذاري مستقيم خارجي تعاريف مختلفي ارائه شده است. از جمله به نظر آنکتاد، سرمايه گذاري مستقيم خارجي عبارت است از سرمايه گذاري که متضمن مناسبات بلند مدت بوده و منعکس کننده کنترل و نفع مستمر شخصيت حقيقي يا حقوقي مقيم يک کشور در شرکتي واقع در خارج موطن سرمايه گذار باشد.

معرفي پروژه ها با هدف جذب سرمايه يکي از راهکارهاي مهم جذب سرمايه گذاري خارجي مي باشد. جذب سرمايه گذاري خارجي مي تواند به طرق مختلف انجام گيرد: سرمايه گذاري مستقيم که کشور يا سرمايه گذار خارجي مستقيما و يا با مشارکت سرمايه گذاران داخلي مبادرت به سرمايه گذاري مي کند و سرمايه گذاري غيرمستقيم که معمولا از طريق خريد سهام و اوراق قرضه در بورس توسط سرمايه گذاران خارجي صورت مي گيرد. در روش سرمايه گذاري مستقيم بسياري از ريسک ها توسط سرمايه گذار پوشش داده مي شود؛ خود سرمايه گذار بايد تأمين مالي کرده و ريسک انجام درست و صحيح پروژه را تا پايان به عهده مي گيرد. ضمن اين که اين روش بار تعهدات مالي دولت را افزايش نمي دهد و دانش فني، دسترسي به بازارهاي خارجي، استفاده از تکنولوژي روز دنيا، بهبود در مديريت و افزايش بهره وري نيروي کار را نيز به همراه دارد.

در اين گزارش ابتدا عملکرد ايران در جذب سرمايه گذاري خارجي بررسي مي گردد. در بخش بعد موانع موجود به طور خلاصه مطرح شده و پس از آن راهکارهاي لازم ارائه مي شود. در پايان نيز جمع بندي مطالب آورده مي شود.

با توجه به نقش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در راستای ارائه خدمات به فعالان اقتصادی بخش خصوصی و همچنین با توجه به اهمیت داده­ های آماری به منظور تحليل روند تاريخي و وضعيت موجود و پيش ­بيني آينده، و نیز امكان برنامه ­ريزي صحيح اقتصادی، مرکز تحقیقات و بررسی­های اقتصادی اتاق ایران بر آن شد تا چکیده آمارهای اقتصادی را که متشکل از برخی آمارهای اقتصادی روزانه، ماهانه، فصلی و سالیانه کشور و برگرفته از منابع آماری معتبر همچون بانک مرکزی، مرکز آمار ایران، گمرک جمهوری اسلامی ایران و سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و ... می­باشد، بر اساس درجه اهمیت و استفاده آنها توسط فعالان بخش خصوصی و به منظور دسترسی سریع و راحت به این اطلاعات هر ماه بر روی سایت اتاق ایران درج نماید.

از آن­جا که آمارهای بخش روزانه، ماهانه و فصلی به­ صورت مستمر به­ روزرسانی می­شوند، این آمارها در هر شماره از گزارش­های "چکیده آمارهای اقتصادی" ارائه می­گردند، ولیکن در خصوص آمارهای بخش سایر آمار (که غالبا آمارهای سالیانه می­باشند)، به دلیل آن­که فواصل انتشار آنها نامنظم و یا به­ صورت موردی است، به منظور اجتناب از تکرار، صرفا در زمان به روزرسانی در گزارش قرار خواهند گرفت.

در این شماره منتشر شد:

• سرمایه­ گذاری مصوب خارجی کشور در سال گذشته
• به تفکیک بخش­های اقتصادی
• به تفکیک استان
• به تفکیک کشور
• بدهی خارجی بلندمدت و کوتاه­ مدت کشور بنا به گزارش 2017 بانک جهانی
• تغییرات نرخ ارز در پائیز 1395
• تجارت ایران در 9 ماه اول سال 1395
• تراز پرداخت­های کشور، سه ماهه 1395
• آمار تجدیدنظر شده متغیرهای پولی کشور در سال 94
• تسهیلات پرداختی به تفکیک بخش­های اقتصادی و هدف از دریافت 8 ماهه 1395
• تورم آذرماه 95 به روایت بانک مرکزی و مرکز آمار ایران
• تولید نفت خام ایران و اوپک در 11 ماه اول سال 2016
• و ...

به منظور آشنایی هرچه بیشتر فعالین اقتصادی با مفاهیم اقتصادی و به­ کارگیری صحیح این موارد در تحلیل ­های اقتصادی محیط کسب ­و کار، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان "اقتصاد به زبان ساده" در معاونت اقتصادی اتاق ایران طرح گردید و توسط مرکز تحقیقات و بررسی ­های اقتصادی به اجرا درآمد. شماره پنجم این بروشور به بحث "جذب سرمایه­ گذاری خارجی" اختصاص یافته است.

رشد اقتصادی از مهمترین متغیرهای اقتصادی است که همواره مورد توجه اقتصاددانان و سیاست گذاران اقتصادی کشورها قرار دارد. لازمه رشد و توسعه اقتصادی و ورود به فعالیت ­های اقتصادی، در اختیار داشتن سرمایه است. درحقیقت تشکیل سرمایه به دلیل اهمیت نهاده سرمایه به عنوان یکی از عوامل تولید، از جایگاه ویژه ­ای در رشد و توسعه جوامع برخوردار است. سرمایه ­گذاری یکی از بخش ­های اساسی و غیر قابل تفکیک اقتصاد هر کشور است که به دو صورت داخلی و خارجی انجام می­شود. در تئوری اینگونه استدلال می­ شود که نرخ پایین پس­ انداز، یکی از موانع اصلی انجام سرمایه ­گذاری در کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه است. در چنین شرایطی ورود منابع مالی خارجی به عنوان مکمل مناسبی برای پس انداز داخلی توصیه می شود. سرمایه ­گذاری خارجی یکی از راهکارهای پیشنهادی برای ورود منابع به کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه است. از همین رو در این نسخه از بروشور، به اهمیت سرمایه­ گذاری خارجی، تعریف سرمایه گذاری مستقیم و غیرمستقیم خارجی و مفاهیم مرتبط در ادبیات سرمایه­ گذاری مستقیم خارجی پرداخته شده است.

مساعد بودن محیط کسب و کار برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و رخ دادن سرریزهای حاصل از آن دارای اهمیت فراوان است و فاکتورهایی مانند فساد و بوروکراسی، حقوق مالکیت معنوی، حکمرانی خوب، کیفیت زیرساخت های کشور، امنیت اقتصادی و غیره از عوامل موثر بر محیط کسب و کار یک کشور هستند که در بروشور پنجم، تاثیر مولفه های مذکور بر محیط کسب و کار و در نتیجه جذب سرمایه گذاری خارجی مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از مهمترین فاکتورهای موثر بر وضعیت جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشور ایران، محیط کسب و کار است. بررسی عوامل موثر بر محیط کسب و کار ایران حاکی از شواهدی از قبیل وجود فساد در کشور، ضعف در امنیت اقتصادی، ضعیف بودن مالکیت معنوی، نامناسب بودن کیفیت زیرساخت های کشور، وجود مخاطرات سیاسی و پایین بودن شاخص حکمرانی می باشد. شاخص های بین المللی متعددی وجود دارند که جایگاه ایران در این شاخص ها، تاییدی بر وضعیت نامناسب محیط کسب و کار کشور برای ورود سرمایه گذاران خارجی است. در قسمتی از بروشور به بررسی وضعیت ایران در گزارش انجام کسب و کار بانک جهانی، شاخص حکمرانی جهانی، شاخص ادراک فساد و شاخص حقوق مالکیت بین المللی، پرداخته شده است. شایان ذکر است که وضعیت مولفه­ های کیفیت نیروی انسانی و توانمندی بنگاه­ها و سطح تکنولوِژی صنعت نیز در کشور به عنوان عوامل موثر بر جذب سرمایه­ گذاری مستقیم خارجی مورد بررسی قرار گرفته­اند.

شواهد موجود حاکی از آن است که با توجه به شرایط و بسترهای نهادی نامناسب در کشور، سرمایه­ گذاران بومی نیز تمایلی به سرمایه­ گذاری در بخش های مولد با ریسک های بالا و بازدهی پایین ندارند. از این رو نمی توان از سرمایه گذاران خارجی، انتظار سرمایه گذاری در بخش های تولیدی که منجر به رشدهای بالای اقتصادی می شود را داشت. چنانچه سرمایه گذاران خارجی به این بخش ها ورود پیدا کنند، با توجه به قدرت بالای چانه زنی خود، شرایطی را به کشور تحمیل خواهند کرد. در فضایی که اوضاع اقتصادی برای جذب سرمایه های خارجی مناسب نیست، ورود این سرمایه ها به کشور بیشتر در جهت بهره برداری از منابع طبیعی و بازار ایران سوق پیدا می کند و نه در بخش هایی که برای خیز اقتصادی مورد نیاز کشور است. از همین رو در صورتی که دولت از قدرت چانه زنی قابل قبولی در برابر شرکت های خارجی برخوردار باشد، استراتژی توسعه صنعتی تدوین گردد و ظرفیت جذب بالایی برای بهره مندی از سرریزها ایجاد گردد، استقبال از ورود سرمایه های خارجی می تواند مضمون توسعه ای داشته باشد و در غیر این صورت نمی توان از ورود سرمایه های خارجی به کشور انتظار معجزه و تحرک اقتصادی داشت.

ایران بدلیل موقعیت جغرافیایی خود که در کانون کشورهای عضو اکو قرار گرفته است و همچنین بدلایل متعددی از جمله بخاطر موقعیت استراتژیکی و جغرافیایی به عنوان دروازه طلایی ورود به کشورهای آسیای میانه و سرزمین پهناور چین و روسیه و پل ارتباطی بازارهای مهم تجاری آسیای مرکزی با کشورهای خلیج فارس در جنوب ایران، اروپا در غرب و کشورهای دیگر در شرق ایران می باشد.
از نظر ژئوپلیتیک، موقعیت جغرافیایی ایران به نحوی است که در همسایگی قدرت¬های مهمی چون روسیه و حوزه¬ی نفوذ امریکا (جنوب خلیج فارس) قرار دارد. قرار گرفتن در مناطقی که قدرت¬های بزرگ، منافع حیاتی برای خود قائل¬اند، به طور طبیعی، جایگاه کشور را در تعامل میان قدرت¬های بزرگ افزایش می¬دهد.