صادرات محصولات پیشرفته سهم بالایی در رشد اقتصادی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ایفا می کند. در این کشورها سهم صادرات محصولات پیشرفته در رشد اقتصادی سهم بالای 50 درصدی دارد. زیرا با ایجاد ارزش افزوده بالا و کاهنده کردن هزینه های تولید زمینه رشد هرچه سریعتر اقتصادی را فراهم می کند.
میزان حجم صادرات جهانی محصولات با فناوری پیشرفته نسبت به کل محصولات صادراتی جهانی در سال‌های 2007 تا 2020 به طور متوسط 20 درصد بوده است. با توجه به این موضوع و رشد چشمگیر اقتصادهای جهانی به خصوص کشورهای در حال توسعه، اهمیت تولید و صادرات این محصولات با توجه به کاهش هزینه های تولید و ارزش افزوده بالای آنها، دارای اهمیت ویژه ای در رشد اقتصادی هستند.
یکی از مهمترین مزیت‌ها و ویژگی‌های اقتصادی صنایع پیشرفته در این است که این صنایع بدون تعامل با تجارت جهانی امکان چندانی برای توسعه بازار ندارند. به این معنی که بازار داخلی برای محصولاتی که با فناوری‌های پیشرفته تولید شده‌اند آنقدر وسیع نیست که بتواند در افزایش عرضه موثر باشد. بنابراین صنایع فعال در این زمینه برای توسعه بازار خود نیازمند ارتباط با بازارهای جهانی هستند همین امر تاثیر بسیار در افزایش کیفیت محصولات و در نتیجه بالا رفتن توان تولید می‌شود.
مزیت دیگر صنایع با فناوری پیشرفته این است که تحولات فناوری‌های روز دنیا بسیار سریع اتفاق می‌افتد و صنایع کشور ما نیز برای افزایش سطح تکنولوژی‌های خود و به روز ماندن ناگزیر از برقراری ارتباط با فناوری‌های روز دنیا هستند. این امر البته در تولید بومی علم نیز بی‌تاثیر نخواهد بود.
ارزش صادرات صنايع با فناوري برتر طی سال 2020-2000 داراي يك روند صعودي و رشد متوسط سالانه حدود 10 درصد بوده است. اين روند صعودي در سال 2001 ناگهان تغيير جهت می دهد و در طول يكسال با 10 درصد كاهش 3/1041 ميليارد دلار مي رسد و در سال 2002 نيز اين كاهش ادامه يافته است. پس از اين دو سال روند صعودي تا سال 2005 مشاهده می شود. متوسط نرخ رشد ارزش صادرات طي سال هاي پاياني 8 درصد بوده است.
از ميان كشورهاي صادركننده صنايع با فناوري برتر كه اطلاعات مربوط به آنها در آمار بانك جهاني موجود مي باشد. 10 كشوري كه از نظر صادرات طي سال‌هاي 2020-2000 نسبت به ساير كشورهاي صادركننده، برتري داشته‌اند سهم قابل توجه نسبت به ساير كشورهاي صادركننده دارند. هرچند صادرات اين 10 كشور طي سال هاي 2020-2000 روند صعودي را طي كرده است، اما روند نزولي اي در سهم اين 10 كشور در صادرات جهاني صنايع با فناوري برتر مشاهده مي شود. اين گروه (10 كشور برتر) در سال 1990 به تنهايي87 درصد صادرات صنايع با فناوري برتر در جهان را تشكيل داده اند. اين سهم به مرور زمان كاهش یافته تا اين‌كه در سال 2005 اين سهم به 76 درصد كاهش مي‌يابد. اين تغييرات مي تواند توجه ساير كشورها به اهميت و نقش صنايع با فناوري برتر در جهان را نشان دهد. توجه ساير كشورها بدين موضوع اهميت پرداختن به مطالعات در حوزه صادرات صنايع با فناوري برتر را دو چندان می‏كند.

به منظور آشنایی هرچه بیشتر فعالین اقتصادی با مفاهیم اقتصادی و به­ کارگیری صحیح این موارد در تحلیل­ های اقتصادی محیط کسب­ و کار، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان "اقتصاد به زبان ساده" در مرکز پژوهش­های اتاق ایران طرح گردید و به اجرا درآمد. شماره چهل و هفتم این بروشور به بحث "اقتصاد دیجیتال" اختصاص یافته است.

امروزه دیجیتال ­سازی اقتصاد با محوریت ارتقای بهره ­وری، ایجاد اشتغال و افزایش رشد اقتصادی به عنوان یکی از رویکردهای غالب در اکثر کشورهای جهان مطرح شده و اغلب آنها در حال حرکت به سمت دیجیتال­ سازی و تغییر روند سهم بازار از اقتصاد سنتی به اقتصاد دیجیتال هستند. پدیده نوظهور اقتصاد دیجیتال، شیوه تولید و بازاریابی کالاها و خدمات را تغییر و ارتقاء می­دهد، منجر به ایجاد فرصت­های جدید برای کسب ­وکارهای موجود و همچنین شکل­ گیری مدل­های جدید کسب­ وکار می­گردد. این اقتصاد از طریق کاهش هزینه­ های معاملاتی، کمرنگ شدن نقش واسطه­ گری در برخی حوزه ­های کسب­ وکار، افزایش بهره وری، کاهش قابل توجه محدودیت­ های جغرافیایی و زمانی، هزینه­ های پایین ­تر جستجو و یافتن محصولات، سطح بالای ارتباط میان بنگاه ­ها و مشتریان و افزایش قدرت ذینفعان و مشتریان در کسب­ وکارهای مختلف، منجر به افزایش توان رقابتی در همه بخش­های اقتصادی و تسهیل دسترسی به بازارهای مختلف می ­شود و افزایش سهم در بازارهای جهانی را به دنبال خواهد داشت. هم ­اکنون اهمیت اقتصاد دیجیتال و حرکت به سمت دیجیتال ­سازی بر همگان آشکار شده و بسیاری از کسب­ وکارها در حال تغییر یا شکل­ گیری بر پایه فناوری­های دیجیتال هستند. در این شرایط چنانچه بنگاه یا کسب ­وکاری درصدد تغییر شرایط فعلی خود و بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در ساختار خود نباشد، توان رقابتی و سهم خود در بازار­های داخلی و خارجی را از دست می­دهد. لذا انتقال به اقتصاد دیجیتال یک اولویت اساسی برای همه کشورها به شمار می­ آید. در همین راستا در این نسخه از بروشور به تعریف اقتصاد دیجیتال و تاریخچه آن، اهمیت و ضرورت اقتصاد دیجیتال، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در این اقتصاد و الزامات و بسترهای اساسی ایجاد و توسعه اقتصاد دیجیتال پرداخته شده است.

سازمان توسعه و همکاری­های اقتصادی از جمله سازمان­های بین ­المللی فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال است که براساس تعریف این سازمان، اقتصاد دیجیتال اقتصادی است که قسمت اعظم آن بر پایه فناوری­های دیجیتال شامل شبکه­ های ارتباطی، رایانه­ ها، نرم ­افزارها و سایر فناوری­های اطلاعاتی استوار است و انواع تجارت الکترونیک، بازارهای الکترونیک، کارت­های هوشمند، پول الکترونیک و تراکنش­ های مالی را شامل می­شود. بر اساس تعریف آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل) نیز اقتصاد دیجیتال به معنای استفاده از فناوری­های دیجیتال مبتنی بر اینترنت برای تولید و تجارت کالاها و خدمات می ­باشد. با توجه به تعاریف متعدد، اقتصاد دیجیتال در عام­ترین مفهوم به معنای انجام فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی بر بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات است و از دیگر نام­ های آن می­توان به اقتصاد اینترنتی، اقتصاد جدید و اقتصاد مبتنی بر وب نیز اشاره نمود.

با بکارگیری فناوری­های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و ظهور اقتصاد دیجیتال، حوزه­ های مختلفی از قبیل تجارت، دولت، سلامت و غیره دستخوش تغییر شده­ اند و پدیده ­های نوظهوری نظیر تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک، سلامت الکترونیک، گردشگری الکترونیک و غیره شکل گرفته­ اند که به طور مفصل در بروشور به این موارد پرداخته شده و مزایایی آنها بررسی شده است. لازم به ذکر است که دیجیتالی شدن اقتصاد مزایا و فرصت­های قابل توجهی به همراه دارد که بهره­ مندی از آنان منوط به فراهم بودن یکسری الزامات و بسترهای اساسی است که در بروشور به مواردی از قبیل تدوین استراتژی جامع توسعه دیجیتال، مساعد نمودن محیط کسب و کار و متناسب­ سازی قوانین و مقررات با فضای اقتصاد دیجیتال، آموزش نیروی کار و ارتقا مهارت آنها و غیره اشاره گردیده است.

استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و به طور کلی فناوری­های دیجیتال، مزایا و چالش­هایی را برای افراد، کسب­ وکارها و دولت­ها به همراه دارد که در خصوص مزایا می­توان به ایجاد و افزایش نوآوری، بهبود کارایی و بهره ­وری، ایجاد روش­های جدید ارائه محصولات و خدمات و ... و درمورد چالش­های دیجیتالی شدن نیز می­توان به کاهش درآمدهای مالیاتی، عدم امنیت اطلاعات و حفظ حریم خصوصی، محدودیت­های مرتبط با مهارت­های شغلی و توزیع نابرابر درآمد اشاره نمود.

برای ارزیابی وضعیت اقتصاد دیجیتال در کشورها، شاخص­ها و معیارهای متفاوتی وجود دارد که در نسخه حاضر به مواردی از قبیل شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، دولت الکترونیک، آمادگی شبکه­ ای، تجارت الکترونیک و شاخص رقابت­ پذیری جهانی اشاره شده و براساس آنها وضعیت اقتصاد دیجیتال در کشور مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی آمارهای موجود حاکی از آن است که هرچند وضعیت کشور طی سال­های اخیر در شاخص­ های مرتبط با بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات و بکارگیری این فناوری­ها با اندکی بهبود همراه بوده، اما در قیاس با سایر کشورها به ویژه کشورهای منطقه از جایگاه مطلوبی برخودار نمی ­باشیم و تا دستیابی به اقتصاد دیجیتال در کشور فاصله قابل توجهی داریم.

در کشور ما براساس سند چشم انداز افق 1404، دستیابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه به عنوان هدف اصلی در نظر گرفته شده که تحقق این امر، بدون توسعه و ارتقاء اغلب بخش­ها به ویژه بخش فاوا و شکل­ گیری اقتصاد دیجیتال میسر نخواهد بود. درواقع بخش فاوا که رونق و توسعه آن در دیگر بخش­ها نمود فراوانی خواهد داشت، در این مسیر نقش کلیدی ایفا می­کند و به عنوان موتور توسعه منجر به رشد، حرکت و توسعه بخش­های مختلف اقتصادی خواهد شد. هرچند که بخش فاوا در ایران همواره به عنوان یکی از بخش­های کلیدی مورد توجه بوده و از برنامه سوم توسعه به بعد، اقداماتی در راستای توسعه این بخش صورت گرفته، اما عواملی نظیر تعدد اسناد حوزه فاوا، وجود نهادهای متعدد و مختلف در این بخش، وجود خلاهای قانونی مرتبط با فاوا، فقدان نیروی کار ماهر و دارای مهارت لازم و غیره موجب گردیده که در خصوص توسعه فناوری­های دیجیتال و تحقق اقتصاد دیجیتال در جایگاه مطلوبی قرار نداشته باشیم. از همین ­رو برای آنکه بتوانیم در عصر دیجیتال کنونی که همه کشورها در حال رقابت تنگاتنگ با یکدیگر هستند، از توان رقابتی مناسب برخوردار باشیم و به جایگاه مطلوب در عرصه بین­ المللی دست یابیم، ضروریست که توسعه زیرساخت­های فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده از تکنولوژی­ های دیجیتالی نوین در همه بخش­ها و اندیشیدن تمهیدات ویژه برای ایجاد و توسعه اقتصاد دیجیتال به طور جدی مورد توجه سیاستگذاران و برنامه ­ریزان کشور قرار گیرد.

خلاصه مدیریتی

رشد شاخص‏های مهم بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات(فاوا) کشور نشانگر آن است كه توسعه اين بخش شتاب مضاعفي گرفته است. اين مهم به پشتوانه برنامه های توسعه ای کشور و جهت نيل به اهداف چشم‏انداز 1404 است. توسعه زيربخش‏هاي فاوا نيازمند همكاري و سرمايه‏گذاري بخش خصوصي است. زيرساخت ارتباطات كشور يكي از محورهاي مهم بخش فاوا است كه توان جذب سرمایه مالي و انساني را بخوبي دارد. مهمترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در زيرساخت ارتباطات ايران عبارتند از: 1. ارتقای ظرفیت در حوزه های تلفن ثابت، تلفن سیار و دیتا 2. حرکت به سمت بازارهای جدید و ایجاد مراکز داده ابرپایه جهت سرویس‌دهی متمرکز به شرکت‌ها و سایرین 3. توسعه خدمات پهن باند برای سازمان ها و مشترکین خانگی و تجاری 4. حرکت به سمت هم افزایی در شبکه های سیار و ثابت به منظور کاهش هزینه های جاری و افزایش بهره‌وری 5. به روز رسانی و نوسازی شبکه IP مخابرات ایران 6. ارتقای زیرساخت های ارتباطی و کمک به توسعه کسب و کارها و رشد اقتصادی و اجتماعی 7. روزآمدی و استفاده از فناوری های نو 8. توسعه کاربرد ارتباطات و فناوری اطلاعات در جامعه سرمایه گذاری در بخش های جدید مخابراتی 9. راه‌اندازی و تقویت بخش‌های تحقیق و توسعه(R&D)

 خلاصه مدیریتی

كشور ایران در منطقه آسیا از نظر ارتباط با بازارهای منطقه و ظرفيت هاي ويژه اقتصادي موقعیت ممتازي دارد. سند چشم انداز 1404 و برنامه های توسعه ای کشور، اهداف كلان و مسير رسيدن به اهداف را مشخص كرده است. بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات(فاوا) یکی از بخشهای است که اهداف بلند و برنامه های مهمی برای توسعه آن ترسیم شده است. يكي از زير‏بخش‏هاي فاوا، صنعت نرم‌افزار است كه ظرفيت‏هاي مهمي براي پذيرش سرمايه‏گذاري دارد. با این حال در نگاه بسیاری از سرمایه‌گذاران بین‌المللی، جامعه‌ی ایران هنوز به رشد ِ کافی برای حضور در بخش‌های با فناوری بالا و به روز مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات نرسیده‌است. مطالعات کمیسیون فناوری اطلاعات، ارتباطات و اقتصاد رسانه‌ی اتاق ایران نشان داد که مرجعی برای ارائه‌ی آمار ِ به‌روز، تجمیعی و خلاصه برای ایجاد ِ چشم‌اندازی کلی در ذهن ِ سرمایه‌گذار ِ خارجی در ایران وجود ندارد. با توجه به این که اولین گام در جذب ِ سرمایه‌گذار، ترغیب ِ وی به پتانسیل‌های داخلیست، گزارش‌های شش گانه ای در کمیسیون برای بررسی وضعیت فعلی و میزان توانایی و حجم ِ فعالیت ِ بخش‌های مختلف صنعت فاوای ایران تهیه شد. گزارش حاضر وضعیت کشور در بخش فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور از منظر زمينه‏هاي  سرمایه‌گذاری در بخش نرم‌افزار را به خواننده نشان می‌دهد. بر این اساس این گزارش‌ها نه تنها نشان‌دهنده‌ی راه‌حل برای جذب سرمایه گذار خارجی است، بلکه خود بخشی از راه حل به حساب می آید. در تدوین این گزارش‌ها سعی شده روندی در نظر گرفته شود که خواننده با استفاده‌ی مستقل از هر کدام از آنها به حداقل اطلاعات ِ لازم برای شناخت فضای فاوای ایران دست یابد. خلاءِ موجود در ارائه‌ی اطلاعات مختصر ولی معتبر با انتشار چندزبانه‌ی سری گزارش‌های نام‌برده مرتفع خواهد شد.

علاوه بر این تعداد فارغ التحصیلان رشته های مرتبط با بخش فاوا خصوصا رشته هاي مرتبط با نرم افزارهاي رايانه‏اي نشان می دهد که وضعيت سرمایه انسانی در اين صنعت بسيار مناسب  است. در صورت  برنامه‏ريزي منسجم براي استفاده از ظرفيت‏ها و تزريق سرمايه‏گذاري ها اين صنعت مي‏تواند به يك صنعت پويا با توانمندي صادرات محصولات تبديل شود. عاملي كه در صنعت نرم‌افزار كشور، بسيار كم به آن توجه شده، عدم آورده نقدي و سرمايه‌گذاري مستقيم و غيرمستقيم در بخش دولتي و بخش خصوصي و شبه‌دولتي است. مهمترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش نرم‏افزار ایران عبارتند از: 1. ارتقای ظرفیت شركت‏هاي توليد كننده نرم‏افزار و بازی های رایانه ای 2. حرکت به سمت بازارهای جدید  3. حرکت به سمت هم افزایی در شركت‏هاي توليد كننده نرم‏افزار و بازی های رایانه ای4. ارتقای موتورهای توليد نرم‏افزار و بازی های رایانه ای و کمک به توسعه کسب و کارها  5. روزآمدی و استفاده از فناوری های نو  6. توسعه برنامه‏هاي نرم‏افزاري کاربردي در جامعه 7. سرمایه گذاری در بخش های جدید نرم‏افزاري 8. راه‌اندازی و تقویت بخش‌های تحقیق و توسعه(R&D)

 خلاصه مدیریتی

سند چشم انداز 1404 ، سیاستهاي کلان و برنامه های توسعه ای کشور همگي بيانگر توسعه همه‏جانبه كشور خصوصا توسعه بخش فناوري اطلاعات و ارتباطات(فاواي) كشور در سال‏هاي آينده هستند. توسعه فاوا نيازمند تامين محصولات و تجهيزات مرتبط با فاوا در كشور است. شرايط فعلي كشور بسيار مناسب براي سرمايه‏گذاري و توليد محصولات و تجهيزات فاوا است. ضمن آنكه فرصت صادرات تجهيزات فاوا به كشورهاي منطقه و همسايه نيز فراهم مي‏شود. صنعت تجهیزات فناوری اطلاعات و ارتباطات يك بخش فناوري محور به شمار مي رود، رقابت پذيري بالا، ارتقاء مداوم سطح فناوري، رشد پر شتاب ابتکارات و سرعت در استفاده از تجهيزات مخابراتي جديد از ديگر ويژگي‏هاي اين صنعت است.

با این حال در نگاه بسیاری از سرمایه‌گذاران بین‌المللی، جامعه‌ی ایران هنوز به رشد ِ کافی برای حضور در بخش‌های با فناوری بالا و به روز مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات نرسیده‌است. مطالعات کمیسیون فناوری اطلاعات، ارتباطات و اقتصاد رسانه‌ی اتاق ایران نشان داد که مرجعی برای ارائه‌ی آمار ِ به‌روز، تجمیعی و خلاصه برای ایجاد ِ چشم‌اندازی کلی در ذهن ِ سرمایه‌گذار ِ خارجی در ایران وجود ندارد. با توجه به این که اولین گام در جذب ِ سرمایه‌گذار، ترغیب ِ وی به پتانسیل‌های داخلیست، گزارش‌های شش گانه ای در کمیسیون برای بررسی وضعیت فعلی و میزان توانایی و حجم ِ فعالیت ِ بخش‌های مختلف صنعت فاوای ایران تهیه شد. گزارش حاضر وضعیت کشور در بخش فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور از منظر زمينه‏هاي  سرمایه‌گذاری در بخش نرم‌افزار را به خواننده نشان می‌دهد. بر این اساس این گزارش‌ها نه تنها نشان‌دهنده‌ی راه‌حل برای جذب سرمایه گذار خارجی است، بلکه خود بخشی از راه حل به حساب می آید. در تدوین این گزارش‌ها سعی شده روندی در نظر گرفته شود که خواننده با استفاده‌ی مستقل از هر کدام از آنها به حداقل اطلاعات ِ لازم برای شناخت فضای فاوای ایران دست یابد. خلاءِ موجود در ارائه‌ی اطلاعات مختصر ولی معتبر با انتشار چندزبانه‌ی سری گزارش‌های نام‌برده مرتفع خواهد شد.

 در گذشته تمايل بخش خصوصي به توليد تجهيزات مورد نياز اين حوزه زياد بوده اما در سال‌های اخیر به علت عدم به‌روزرسانی محصولات شرکت‌های مذکور با نیاز کشور و عدم همکاری آنها با شرکت‌های معتبر خارجی، اکثر این شرکت‌ها نیمه تعطیل هستند. سرمایه‌گذاری مجدد در صنعت تجهیزات فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران و همکاری با شرکت‌های معتبر خارجی این حوزه، برای تولید تجهیزات مورد نیاز کشورمان و کشورهای همسایه می‌تواند به شکوفایی این صنعت مهم منجر شود.

مهمترین فرصت‌های سرمایه گذاری در صنعت تجهیزات فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران عبارتند از: 1. راه‌اندازی و تقویت بخش‌های تحقیق و توسعه(R&D) 2. ارتقای ظرفیت شركت‏هاي توليد كننده تجهیزات فناوری اطلاعات و ارتباطات 3. توجه به پتانسيل‌هاي بالاي صادراتي 4. حرکت به سمت بازارهای جدید  5. حرکت به سمت هم افزایی در شركت‏هاي توليد كننده تجهیزات فاوا 6. کمک به توسعه کسب و کارها 7. روزآمدی و نوسازی صنعت فاوا و استفاده از فناوری های نو 8. سرمایه گذاری در بخش های جدید صنعت فاوا .

خلاصه مدیریتی

یکی از پیشران های بزرگ توسعه کشورها فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) است، عواملی مانند نیروی کار متخصص فاوا، دسترسی شهروندان به این فناوری ها، منابع در دسترس و نقش آنها در اقتصاد و حکمرانی در تعیین جایگاه جهانی یک کشور در این صنعت اهمیت فراوانی دارند. بسیاری از کشورهای جهان برای تعیین وضعیت و جایگاه خود در مقایسه با همسایگان و رقبای جهانی به کار می گیرند. مشخص کردن جایگاه نسبی این صنعت در کشور نخستین گام برای سیاستگذاری درست در حوزه فاواست.

در اینجا هفت شاخص جهانی مربوط به فاوا بررسی شدند تا با تعیین رتبه و وضعیت نسبی فاوا در ایران تصویری کلی از این صنعت در ایران فراهم آید و فاصله آن با کشورهای منطقه و جهان به طور مشخص نشان داده شود. رتبه کشور در این هفت شاخص به این ترتیب به دست آمد: رقابت پذیری صنعت فناوری اطلاعات (66 از 66)، آمادگی شبکه ای (92 از 139)، توسعه فاوا (89 از 175)، تجارت الکترونیک (77 از 139)، حکومت الکترونیک (106 از 193)، مشارکت الکترونیکی (149 از 193) نوآوری جهانی (78 از 128)

در مقایسه و جمع بندی مولفه های این شاخص ها و وضعیت نسبی کشور در مقایسه با دیگر کشورها روشن شد که در برخی حوزه های اساسی ایران مانند زیرساخت های فنی و نهادی فاصله زیادی با دیگر کشورها پیشرو دارد. با توجه به قابلیت های بالای کشورمان به نظر می رسد حتی در میان مدت می توان پیشرفت های خوبی به دست آورد، به این منظور سه مضمون سیاستی کلی "اصلاح قانونی و مقررات زدایی"، "بهبود زیرساخت های فنی" و "شبکه سازی جهانی" پیشنهاد شده اند.

خلاصه مدیریتی

بررسی سرمایه گذاری روی حوزه فاوا در اقتصاد کشورهای مختلف می تواند برآوردی مناسب از مرزها و قابلیت های این فناوری نوظهور را فراهم آورد، در واقع، میزان و چگونگی اثرگذاری فاوا بر اقتصاد از پرسش های اساسی سیاستگذاران کشورهای در حال توسعه است. پژوهش های بسیاری با موضوع اثر فاوا روی ابعاد مختلف اقتصادی انجام گرفته است، در اینجا مرور و بررسی جامع آنها مد نظر نیست و هدف ارائه تصویر کلی از نقش و جایگاه فاوا در اقتصادهای ملی است.

در پژوهش حاضر چندین مطالعه تطبیقی میان کشورهای مختلف بررسی شده است، بر اساس پژوهش ها می توان ادعا کرد که در بلندمدت اثر فاوا روی رشد اقتصادی مثبت است و همچنین با افزایش 10 درصد سرمایه گذاری روی فاوا به طور متوسط کمی بیشتر از نیم درصد به رشد اقتصادی افزوده می شود. هرچند باید این را در نظر داشت در مراحل آغازین اثر سرمایه گذاری روی اقتصاد چندان پررنگ نیست. پس از گذر از این حد آستانه آغازین، اثر سرمایه گذاری روی فاوا بر رشد اقتصادی قویتر می شود، در کشورهای توسعه یافته با توجه به قانون بازده نزولی می توان انتظار داشت که این اثر به تدریج کمتر شود. 

همچنین یک الگوی هفت بخشی، شامل ابعاد "دسترسی و اتصال پذیری فاوا"، "استفاده از فاوا"، "چارچوب قانونی و مقررات فاوا"، "تولید و تجارت فاوا"، "مهارت ها و منابع انسانی فاوا"، "امنیت سایبری" و "کاربردهای تازه فاوا"، پیشنهاد می شود که برای سیاستگذاری جامع در حوزه فاوا می تواند به کار گرفته شود. همچنین نباید فراموش کرد که کشورهای در حال توسعه با برقراری ارتباط مناسب با نهادهای جهانی و اقتصادهای پیشرو می توانند از تجربه و دانش جهانی بهره بگیرند که شتاب حرکت آنها در مسیر رشد اقتصادی را بیشتر خواهد کرد. این کشورها در صورت شبکه سازی مناسب در سطح بین المللی و رویکرد تعاملی می توانند با هزینه بسیار کمتری از مزایای و دستاوردهای فاوا بهره مند شوند.

خلاصه مدیریتی

بررسی سرمایه گذاری روی حوزه فاوا در اقتصاد کشورهای مختلف می تواند برآوردی مناسب از مرزها و قابلیت های این فناوری نوظهور را فراهم آورد، در واقع، میزان و چگونگی اثرگذاری فاوا بر اقتصاد از پرسش های اساسی سیاستگذاران کشورهای در حال توسعه است. پژوهش های بسیاری با موضوع اثر فاوا روی ابعاد مختلف اقتصادی انجام گرفته است، در اینجا مرور و بررسی جامع آنها مد نظر نیست و هدف ارائه تصویر کلی از نقش و جایگاه فاوا در اقتصادهای ملی است.

در پژوهش حاضر چندین مطالعه تطبیقی میان کشورهای مختلف بررسی شده است، بر اساس پژوهش ها می توان ادعا کرد که در بلندمدت اثر فاوا روی رشد اقتصادی مثبت است و همچنین با افزایش 10 درصد سرمایه گذاری روی فاوا  به طور متوسط کمی بیشتر از نیم درصد به رشد اقتصادی افزوده می شود. هرچند باید این را در نظر داشت در مراحل آغازین اثر سرمایه گذاری روی اقتصاد چندان پررنگ نیست. پس از گذر از این حد آستانه آغازین، اثر سرمایه گذاری روی فاوا بر رشد اقتصادی قویتر می شود، در کشورهای توسعه یافته با توجه به قانون بازده نزولی می توان انتظار داشت که این اثر به تدریج کمتر شود. 

همچنین یک الگوی هفت بخشی، شامل ابعاد "دسترسی و اتصال  پذیری فاوا"، "استفاده از فاوا"، "چارچوب قانونی و مقررات فاوا"، "تولید و تجارت فاوا"، "مهارت ها و منابع انسانی فاوا"، "امنیت سایبری" و "کاربردهای تازه فاوا"، پیشنهاد می شود که برای سیاستگذاری جامع در حوزه فاوا می تواند به کار گرفته شود. همچنین نباید فراموش کرد که کشورهای در حال توسعه با برقراری ارتباط مناسب با نهادهای جهانی و اقتصادهای پیشرو می توانند از تجربه و دانش جهانی بهره بگیرند که شتاب حرکت آنها در مسیر رشد اقتصادی را بیشتر خواهد کرد. این کشورها در صورت شبکه سازی مناسب در سطح بین المللی و رویکرد تعاملی می توانند با هزینه بسیار کمتری از مزایای و دستاوردهای فاوا بهره مند شوند.

همچنین بررسی تجربه های موفق نوآوری در کشورهای مختلف می تواند ابعاد و چالش های پیش رو را نشان دهد، برای این کار نیاز است که نخست صورتبندی درستی از موضوع ارائه شود و سپس با بررسی نمونه های موفق؛ پیشران ها و عوامل اثرگذار شناسایی گردد. مفهوم اساسی در این بررسی "زیست بوم نوآوری" (innovation eco-System) است که به شبکه گسترده ای گفته می شود که بازیگران نوآوری در آن زیست می کنند و با هم ارتباط می گیرند. مهمترین درسی که از تجربه های جهانی موفق مانند ایالات متحده امریکا، کره جنوبی، فرانسه و سنگاپور می توان گرفت اینست که نخستین گام در سیاستگذاری و حرکت به سوی نوآوری ارزش افزا به رسمیت شناختن مفهوم "زیست بوم" است؛ نگرش پروژه محور و تک بخشی و  فنی صرف در بسترسازی برای نوآوریهای ارزش افزا ناتوان است و باید مجموعه گسترده از عوامل و پیش نیازها را در نظر داشت.

برای سیاستگذاری موثر در حوزه نوآوری فاوا و پروراندن زیست بوم پیشنهاد می شود که یک الگوی شش بخشی مورد توجه قرار گیرد؛ در دو بخش "فراهم آوردن زیرساخت ها" و "بهبود محیط قانونی" دولت نقش اصلی را بر عهده دارد. هرچند در بخش هایی مانند "شبکه سازی"، "سازوکارهای ارتباط بخش عمومی (دولتی) و خصوصی" و "سرمایه های انسانی" هم دولت بخشی از ماجراست، هدایت و هماهنگی امور باید به بخش خصوصی سپرده شود. همچنین برای هماهنگی و پیشبرد کارها و تسهیل ارتباط میان گروه مختلف ذینفع باید برای "ساختار رسمی راهبری" هم چاره ای اندیشید.

"ناکارآمدی دم و دستگاه دولت" و "محدودیت ارتباط گسترده با جهان" هم دو چالش اساسی است که در سیاستگذاری در شش حوزه بالا باید با آنها دست و پنجه نرم کرد و کار را برای دست اندرکاران بسیار دشوار خواهد کرد.

خلاصه مدیریتی

فاوا گذشته از اثر چشمگیر بر اقتصاد ملی و بهبود بهره وری در سطح کلان، در کسب و کارها و بنگاه های اقتصادی نیز تغییرات ساختاری را به بار آورده است، این دگرگونی ها در سطح بسیاری از سازمان ها دیده می شود و چهره بسیاری از آنها را تغییر داده است، با این حال جای خالی یک الگو و ابزار مفهومی که بتواند تصویری کلی از اثر فاوا بر سازمان فراهم آورد احساس می شود.

در این پژوهش با بهره گیری از مفهوم "هزینه مبادله" و دیدگاه های الیور ویلیامسون به مفهوم سازی اثر فاوا بر سازمان پرداخته شد، تلاش شد تا با مروری بر این مفهوم و ابعاد آن راهی برای توضیح پیامدهای به کارگیری فاوا در بنگاه های اقتصادی یافته شود. سپس برخی چارچوب ها با هدف تصویر کردن سازمان به عنوان مجموعه ای از قراردادها و مبادله ها بررسی شد و در نهایت الگوی زنجیره ارزش که از چارچوب های رایج در تحلیل های سازمانی است مورد نظر قرار گرفت. سرانجام نیز چارچوبی کلی برای نشان دادن منطق عمل فاوا در سازمان ها و تغییرات ساختاری پیامد آن پیشنهاد می شود.

در این چارچوب پیامد های به کارگیری فاوا به دو سطح فنی و ساختاری تقسیم می گردند، در سطح فنی به مواردی همچون کاهش زمان انجام کارها، بهبود بهره وری و کاهش هزینه ها اشاره می شود که برداشت غالب از اثرگذاری فاوا در سازمان هاست، ولی در سطح ساختاری به جنبه های ناملموس تر پرداخته می شود، در این سطح با توجه به اینکه سازمان به صورت مجموعه ای از مبادله ها و قراردادهای (نوشته/نانوشته) تصویر می شود، اثر فاوا بر هزینه مبادله بررسی می شود. به کار گیری فاوا می تواند هزینه مبادله (هزینه های جستجو، مذاکره و اجرا) را تغییر دهد و این با توجه به ویژگی های مبادله مانند "تکرار"، "عدم قطعیت" و "خاص بودن دارایی" خواهد بود و پیامدهای ساختاری خواهد داشت. با استفاده از این نگرش می توان به خوبی پیدایش بسیارهای از ساختارهای سازمانی نوظهور در دوران جدید را توضیح داد.

از سیاستگذاری های کلان در حوزه فاوا که بگذریم، خلق ثروت در سطح بنگاه ها و کسب و کارها رخ می دهد؛ می توان گفت هدف از سیاست ها و بسترسازی ها چیزی جز فراهم کردن زمینه فعالیت کارآفرینان و نوآوران نیست تا بتوانند قابلیت های فاوا را در عمل محقق کنند. در این نوشته برای توصیف فرایند ایجاد ارزش اقتصادی (خلق ثروت) از فاوا مفهوم مدل کسب و کار به کار گرفته شده است. هدف این است که مروری بر رویکرد های کلی ارزش آفرینی اقتصادی مبتنی بر فاوا انجام گیرد.

بعد از معرفی اقتصاد اشتراکی که یکی از نمودهای اقتصادی جدی فاوا به شمار می آید، تلاش شده است با تکیه بر مفهوم مدل کسب و کار به برخی از الگوهای و چارچوب های رایج کسب درآمد و خلق ثروت از فاوا پرداخته شود. با صرفنظر از کاربردهای پیشرفته فاوا که پیامدهای آنها در آینده ظاهر خواهد شد، سیزده الگوی کلی ایجاد درآمد شناسایی شده اند.

این الگوها عبارتند از: "پلتفرم های چندسویه"، "فریمیوم"، "اعانه"، "هزینه اشتراک"، "محتوای رایگان و تبلیغات"، "دنباله دراز"، "طعمه-قلاب"، "حراج"، "بازاریابی همکارانه"، "تامین مالی جمعی"، "فروش مستقیم"، "پرداخت دلخواه"، "ترکیبی". بسیاری از کسب و کارهای موجود یک یا ترکیبی از این الگوهای ارزش آفرینی برای مشتریان به کار می گیرند.

فاوا یک فناوری تحول ساز در کسب و کار به شمار می آید و ماهیت بسیاری از صنایع اعم از خدماتی و تولید را دگرگون کرده است، در بسیاری از موارد این فناوری بر اساس منطقی عمل می کند که آن را  شومپیتر، اقتصاددان نامدار اتریشی، تخریب خلاق  (destructive construction)نامید، در این رهگذر بسیاری از شیوه های قدیمی تولید و ارائه خدمت از بین می روند و انواع جدیدتر جایگزین آن می شوند. گفتن از مزیت های فاوا تازگی ندارد، فاوا قابلیت ثبت، نگهداری، تحلیل و انتقال اطلاعات را ارتقا می بخشد و انعطاف پذیری و  به هنگام بودن (timeliness)  را افزایش می دهد و فاصله ها را از میان بر می دارد. با این حال، شاید بتوان ادعا کرد که ویژگی اساسی فاوا که تغییری بنیادین در کسب و کارها را رقم می زند اینست که در انجام فرایندهای کاری به شکل مستمر داده تولید می شود، تعداد منابع اطلاعات افزایش می یابد، ولی واسطه های انسانی (intermediate human) را کاهش می دهد.  فراهم آوردن امکان بازخورها و اصلاح های متعدد و ارزیابی برخط (on-line) عملکرد پیامدهای این ویژگی است. (Scott & Davis, 2015) در این بحث به ویژه باید نقش اینترنت و شاهراه اطلاعاتی جهانی را برجسته کرد، شبکه ای که زمانی برای کاربردهای نظامی طراحی شده بود، به تدریج به یکی از پیشران های اقتصاد جهانی بدل شده است.  گفتنی است برخی از انواع کسب و کارها که آنها را زیر نام اقتصاد اشتراکی (Shared economy) می شناسیم بدون فاوا بختی برای فراگیر شدن نمی یافتند، در این نوع اقتصاد نوظهور در واقع طرف عرضه و تقاضا با بهره گیری از زیرساخت فاوا به هم پیوند می خورند و از ظرفیت های مازاد  منابع استفاده می شوند و کارایی افزایش می یابد؛ به زبانی دیگر، هزینه مبادله (transaction cost) در اقتصاد بسیار کاهش می یابد و منابع در دسترس بهتر به کار گرفته می شوند. چنین کسب و کارهایی را همتا به همتا (peer-to-peer) هم نامیده اند که در آن خریدار و فروشنده بدون واسطه با هم ارتباط پیدا می کنند و مبادله صورت می گیرد. بسیاری از نمونه های موفق کسب و کارهای مبتنی بر فاوا را باید در سیاق چنین اقتصادی فهمید و البته سهم آن در ایجاد ارزش اقتصادی کم و بیش در سراسر جهان در حال افزایش است.  هرچند نوآوری ها در فناوری برتر (High Tech) و حوزه هایی مانند هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) و واقعیت مجازی (Virtual reality) و کلان داده (Big Data) را هم باید مورد توجه قرار داد؛ در این پژوهش بر کاربردهای رایج تر فناوری در کسب و کارها تاکید می شود.

با توجه به نقش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در راستای ارائه خدمات به فعالان اقتصادی بخش خصوصی و همچنین با توجه به اهمیت داده­ های آماری به منظور تحليل روند تاريخي و وضعيت موجود و پيش­ بيني آينده، و نیز امكان برنامه ­ريزي صحيح اقتصادی، مرکز تحقیقات و بررسی­های اقتصادی اتاق ایران بر آن شد تا چکیده آمارهای اقتصادی را که متشکل از برخی آمارهای اقتصادی روزانه، ماهانه، فصلی و سالیانه کشور و برگرفته از منابع آماری معتبر همچون بانک مرکزی، مرکز آمار ایران، گمرک جمهوری اسلامی ایران و سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و ... می­باشد، بر اساس درجه اهمیت و استفاده آنها توسط فعالان بخش خصوصی و به منظور دسترسی سریع و راحت به این اطلاعات هر ماه بر روی سایت اتاق ایران درج نماید.

از آن­جا که آمارهای بخش روزانه، ماهانه و فصلی به­ صورت مستمر به روزرسانی می­شوند، این آمارها در هر شماره از گزارش­های "چکیده آمارهای اقتصادی" ارائه می­گردند، ولیکن در خصوص آمارهای بخش سایر آمار (که غالبا آمارهای سالیانه می­باشند)، به دلیل آن­که فواصل انتشار آنها نامنظم و یا به­ صورت موردی است، به منظور اجتناب از تکرار، صرفا در زمان به روزرسانی در گزارش قرار خواهند گرفت.

در این شماره منتشر شد:

• هزینه، درآمد خانوارهای شهری و ضریب جینی در سال 1395
• شاخص­های فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال 1394 و مقایسه آن با قبل
• صادرات، واردات در 4 ماه اول سال 1396 به تفکیک کالا و کشورهای طرف مبادله
• حساب های ملی مرکز آمار ایران با سال پایه 1390 (به روز شده از سال پایه 1376)
• نتایج پایش ملی محیط کسب و کار کشور در زمستان 1395
• آمارهای بانک مرکزی در خرداد 1395:
• - تسهیلات پرداختی به بخش­ها اقتصادی
• - درآمد، پرداخت­های جاری و عمرانی دولت
• - پول، شبه پول، نقدینگی
• - و ...
• نرخ تورم تیرماه 1396
• قیمت تولید کننده بخش صنعت و معدن، بهار 1396
• قیمت تولیدکننده بخش خدمات، سال 1395 فصلی
• تولید نفت ایران و اوپک در 7 ماهه اول سال 2017
• و ...